Khi người Pháp sang Việt Nam và bắt đầu công cuộc truyền giáo, họ không có nhiều tiền bạc, tài nguyên như chúng ta vẫn nghĩ. Đặc biệt, ở những vùng đất xa xôi, cách xa Sài Gòn, tình hình còn thiếu thốn hơn. Nhà thờ nhỏ này là một phần của giai đoạn gian nan đó. Người đàn ông thiết kế ra nó, ông ấy trên thực tế không phải kiến trúc sư.
Nhà thờ Thủ Đức
Nằm trên một mỏm đất cao, vị trí tuyệt đẹp, nhưng đây lại là một kiến trúc Gothic đơn giản nhất bạn có thể tìm thấy. Nhà thờ vẫn mang linh hồn Gothic với những mái vòm nhọn vút cao, nhưng để tiết kiệm, các bức tường mỏng chỉ được điểm xuyết bằng những ô cửa sổ "giả lập" đầy khéo léo thay vì khung gỗ hay kim loại thật. Không có sự hào nhoáng, hoa mỹ đặc trưng nào ở đây. Thậm chí chiếc tháp nhọn chính thường thấy để tạo ấn tượng chiều cao cũng vắng bóng. Mọi chi tiết đều được làm bằng bê tông cực kỳ đơn giản.
Nhà thờ nhỏ này được xây dựng trong những năm 1882-1887, khi Thủ Đức vẫn là một vùng đất xa xôi hoang vắng. Vì vậy, thật dễ hiểu khi công trình 138 tuổi này giản dị, bình thường đến vậy. Tuy nhiên, không thiếu những chi tiết đắt giá, như các khung cửa hình chữ "Thọ" đầy chất Á Đông này.
Phần lễ đường mộc mạc bên trong dường như không đủ kinh phí để dùng "rose window", nhưng các ô kính trắng và nhiều đường cong đan trên trần vẫn tìm kiếm được độ cao trong hoàn cảnh hạn hẹp.
Phải nói rằng sự xoay sở của kiến trúc sư trong điều kiện thiếu thốn thật thông minh và linh động. Bây giờ, chúng ta sẽ đến với câu chuyện của ông...
Cha xứ Charles Boutier (1845-1927)
Nhà thờ Thủ Đức là công trình lâu đời nhất của cha xứ Charles Boutier còn tồn tại. Ông thiết kế nó khi đã 40 tuổi. Trước đó, một kiến trúc khác có sự tham gia của vị linh mục này là Nhà thờ Bà Rịa, tuy nhiên đã bị đập đi xây mới vào năm 2007.
Ông Boutier không học kiến trúc. Các tài liệu của Viện nghiên cứu Pháp - Châu Á cho thấy ông chỉ hoàn tất trung học tại một Chủng viện và “có năng khiếu về kiến trúc”. Những nhà thờ ông thiết kế rải rác ở Sài Gòn mặc dù nổi tiếng, nhưng khá nhỏ về quy mô. Như trường hợp ở Bà Rịa hay Thủ Đức, đó dường như là sản phẩm “cây nhà lá vườn” với kinh phí khiêm tốn nhất có thể và một nhà thiết kế tay ngang với “năng khiếu kiến trúc” đã phải hoàn thành trong điều kiện khắt khe của mình. Ngoài ra, cha Boutier còn thiết kế nhiều công trình nhỏ khác như nhà dòng, trại trẻ mồ côi, nhà nguyện… Nhưng lần này, câu chuyện của chúng ta chỉ xoay quanh các nhà thờ.
Những nhà thờ khác của cha Charles Boutier
Theo dòng thời gian, bạn sẽ dễ dàng nhận ra các công trình của cha Boutier ngày càng trở nên hoa mỹ hơn. Ông đặc biệt quan tâm đến kiến trúc Gothic và sự nhất quán đó thể hiện xuyên suốt các bản vẽ sau này.
Nhà thờ cha Tam
Mặc dù các tài liệu phổ biến ghi nhận công của linh mục Huỳnh Tịnh Hướng, nhưng những dữ kiện lịch sử về thời gian phục vụ của cha Boutier tại đây lại mở ra một giả thuyết khác thuyết phục hơn. Nhà thờ được xây dựng trùng khớp với thời gian cha Boutier được điều động về đây, những năm 1900. Linh mục Huỳnh Tịnh Hướng chỉ phụ trách nhà thờ cha Tam tận 34 năm sau đó. Và cũng không hợp lý lắm nếu theo tiểu sử, ông Huỳnh Tịnh Hướng phải thiết kế kiến trúc phức tạp này năm 27 tuổi.
Nhà thờ cha Tam được xây sau nhà thờ Thủ Đức chỉ vài năm. Cấu trúc bên trong, mái, hệ thống cột... giống y như phiên bản Thủ Đức. Tuy nhiên, ở đây bạn thấy sự phức tạp hơn của những chi tiết đan xen nửa Á nửa Âu gói gọn trong các quy luật Gothic. Đây là một bước tiến lớn của kiến trúc sư “nhà trồng được” Boutier sau nhà thờ Bà Rịa và Thủ Đức.
Kiệt tác cuối cùng - nhà thờ Huyện Sỹ
Nhà thờ Huyện Sỹ được xây dựng năm 1902, sau nhà thờ cha Tam vài năm. Đây là bản vẽ, công trình tráng lệ nhất của cha Charles Boutier. Ở đây, ông đã phá vỡ mọi giới hạn của vẻ đẹp Gothic mà mình theo đuổi miệt mài trước đó. Hoặc cũng có thể nhà thờ được tài trợ bởi ông bà Huyện Sỹ nên kinh phí có phần hào phóng hơn, cho phép kiến trúc sư khả thi được các ý tưởng của mình.
Đây cũng là công trình cuối cùng. Cha Boutier thực tế không ở một nơi nào quá lâu. Với khả năng của mình, ông được điều động đi khắp nơi để xây dựng vô số kiến trúc khác, thậm chí ở Thượng Hải và Hồng Kông.
Sau nhà thờ Huyện Sỹ, thị lực của cha Boutier sụt giảm nghiêm trọng do bản chất của việc vẽ các bản thiết kế ban đêm. Ông trở về Pháp sau ba mươi năm rong ruổi khắp miền Nam Việt Nam và mất vào ngày 2 tháng 10 năm 1927 ở tuổi tám mươi hai.
Ngày nay, bạn có thể đọc đâu đó cái tên “Boutier”, tuy nhiên, chúng ta không biết nên gọi ông là cha xứ hay kiến trúc sư nữa. Có thể ông vẫn là cha xứ, nhưng nhà thờ Thủ Đức là một dấu mốc quan trọng trong hành trình kiến trúc của ông. Ngôi nhà thờ giản dị nằm trên cao, với các chi tiết Gothic bằng cách nào đó được làm đơn sơ hơn, không đủ hào nhoáng, nhưng thừa ấm áp và quyết tâm cần thiết cho những ngày đầu gian khó. Một vẻ đẹp khác với cách chúng ta nhìn thấy thông thường.
Bài viết có tham khảo tài liệu của
Viện nghiên cứu Pháp - Châu Á (IRFA)
Sloth Đầu Đàn
