Ai đã xây ngôi nhà đẹp này?

Nhìn ngói âm dương trên nền cao ốc lấp lánh phía sau mới thấy vẻ đẹp tương phản ở Sài Gòn. Ngôi nhà này nằm trong Chợ cũ, đường Tôn Thất Đạm, trong tình trạng khá xuống cấp. Dãy mái đỏ trùng điệp cho thấy độ lớn của nó. Đây là một kiến trúc khá lạ, kiểu Art Deco hiện đại với mặt tiền giật cấp, cửa vuông vức, sử dụng nhiều đường thẳng đơn giản, mới mẻ. Nhưng mái ngói và bố cục tổng thể lại kéo lùi hết thời gian về phía sau.

Ngôi nhà này của ai?

Phía trên ban công, cột bên trái vẫn còn hàng chữ: Họ Hứa Toàn Ký ở Sài Gòn xây dựng. Bên phải cho thấy tòa nhà được trùng tu lại vào năm 1944.

Tấm bảng ở giữa "Tây Cống Quảng Triệu - Trung Hoa Tổng Lý Sự Hội Quán"

Cái tên này gây nên sự nhầm lẫn. Một số tài liệu ở Việt Nam cho rằng đây là công sở quản lý cộng đồng người Hoa do Pháp lập nên. Nhưng thực ra cơ quan đó có trụ sở nằm ở đường Triệu Quang Phục với cái tên khác đi đôi chút "Groupements Administratifs Chinois Régioanaux", hàm ý số nhiều, phụ trách nhiều bang hội. Còn ở đây, Công sở này có quy mô gọn gàng, cụ thể hơn.

Trên thực tế, trong những năm còn hoạt động, tòa nhà này là trung tâm điều phối hoạt động của cả Hội quán Tuệ Thành đường Nguyễn Trãi, Hội quán Quảng Triệu đường Võ Văn Kiệt và vô số hoạt động kinh doanh, văn hóa, xây dựng... của cộng đồng Quảng Châu.

Công sở Quảng Châu

Chợ cũ từng là một phần của chợ Bến Thành cũ đã bị giải tỏa. Nhưng hoạt động buôn bán vẫn diễn ra ở đây cho đến tận ngày nay. Trên đường Tôn Thất Đạm trước kia còn có Công sở Triều Châu, Công sở Phúc Kiến. Tuy nhiên Công sở của người Quảng Châu - Thủ phủ tỉnh Quảng Đông - vẫn là điểm nhấn nổi bật nhất. Tòa nhà này được xây dựng lần đầu tiên vào năm 1894, sau đó được trùng tu năm 1944 bởi gia đình Hứa Toàn Ký như hàng chữ trên cột.

Những người Quảng Châu đầu tiên làm việc ở đây cũng chính là những người quyết định xây dựng trường Khai Minh trên đường Phó Đức Chính, với hiệu trưởng đầu tiên tên Hứa Trác Kỳ - người có thể liên quan mật thiết đến ông Hứa Toàn Ký xây dựng tòa nhà này.

Vào năm 1928, khi trường Khai Minh mới thành lập, tầng trên của tòa nhà 68 Tôn Thất Đạm được trưng dụng làm ký túc xá cho giáo viên, thậm chí học sinh ở xa - những người sau đó đi bộ một đoạn ngắn để đến trường mỗi ngày.

Ngày nay, tòa nhà Công sở Quảng Châu này đã xuống cấp khá nhiều. Nhưng nó vẫn là một trong những lý do mọi người muốn đi ngang qua Chợ cũ, hoặc uống cà phê ở quán trên cao đối diện nhìn xuống.

Mặc dù được một gia đình Quảng Châu hiện đang sống ở đây chăm sóc, nhưng mọi thứ dần rêu phong, cũ kỹ theo thời gian. Những người trong nhà cũng luôn giữ cánh cửa đóng kín suốt gần năm mươi năm qua, không có bất kỳ kết nối nào với thế giới sôi động bên ngoài, dù chỉ cách một hàng rào sắt mỏng manh.

Dù sao, chất liệu đá nhuốm màu ngày tháng cùng dãy ngói đỏ trập trùng vẫn lung linh trong khu chợ chật hẹp. Toàn bộ khối nhà dù bề thế nhưng lại toát ra vẻ duyên dáng nhẹ nhàng hơn quy mô đồ sộ của nó.

Vì vậy, lần sau đi ngang qua, bạn có thể nhớ rằng đây không phải một ngôi nhà cổ bất kỳ nào đó. Đây từng là Công sở đã đưa ra rất nhiều quyết định quan trọng của một bộ phận di dân đến Sài Gòn. Đây cũng từng là ký túc xá, văn phòng điều phối việc xây dựng ngôi trường tiểu học lớn gần đó cho dù ngày nay, không còn ai có thể tìm thấy dấu vết nào của ông Hứa Toàn Ký hay Hứa Trác Kỳ nữa, những người đặt nền móng đã bị lãng quên.