Hẻm 110 Hàm Nghi: Khoảng lặng trăm năm giữa lòng phố thị

Các kiến trúc cổ điển lộng lẫy của Sài Gòn được xây dựng chắc chắn, vững chãi, nhờ thế đã tồn tại qua biết bao thập kỷ. Ở phía bên kia, ít khi bạn nghe nhắc đến những khu nhà của người thu nhập thấp, dù đó vẫn là một phần của thành phố. Có thể vì kết cấu của chúng ít chắc chắn để tồn tại với thời gian, hoặc mọi người có xu hướng gìn giữ những gì mỹ miều lấp lánh.

Tuy nhiên, thật kỳ lạ khi bạn bước vào đây, một xóm bình dân của Sài Gòn cũ kỹ vẫn hầu như nguyên vẹn. 

Hẻm nhỏ và câu chuyện đất đai của Sài Gòn cũ

Khi tìm hiểu về những gì từng xảy ra hàng trăm năm trước, bạn sẽ thấy như thời gian chưa bao giờ trôi qua ở Sài Gòn. Nó chỉ quay một vòng và lặp lại chính mình mà thôi.

Trong thập niên 1930, thị trường bất động sản của thành phố có vẻ nhộn nhịp y như thế kỷ 21. Vô số công ty được lập ra, sáp nhập, được bảo trợ bởi các ngân hàng, giải thể, đổi tên…. Các lô đất bị thanh lý, đấu giá, đổi chủ, sang tay… 

Trường hợp của con hẻm này cũng vậy, hai dãy nhà ở trung tâm Đại lộ được xây để cho thuê. Cho đến năm 1951 khu đất vẫn thuộc về Ngân hàng thế chấp Đông Dương (Crédit Hypothécaire de l'Indochine). Tuy nhiên, ngân hàng này trước kia lại là Ngân hàng Vay thế chấp Nông nghiệp (Crédit Foncier Agricole). Cả hai thực thể này đều thuộc về Ngân hàng tín dụng Đất đai Đông Dương (Crédit Foncier de l'Indochine) mà những người sáng lập phần lớn đến từ Ngân hàng Đông Dương. Mọi thứ dài dòng phức tạp y như ngày nay.

Hẻm 110 Hàm Nghi

Lô đất có tổng cộng sáu mươi căn nhà. Nhưng hiện nay chỉ còn hơn bốn mươi. Những cư dân lâu đời ở đây kể lại, họ thuê trực tiếp từ một luật sư sau 1954, người cũng đã bán đi hai mươi căn cho một chủ khác trước khi rời khỏi Sài Gòn.

Hai dãy nhà một lầu song song nhau qua lối đi hẹp, mỗi căn chỉ khoảng 40 mét vuông. Ở đây, bạn bắt gặp một trung tâm Sài Gòn rất khác. Không có những thức cột cầu kỳ, các khung cửa cong hay bề mặt chạm trổ, chỉ đơn giản là nhiều ngôi nhà nối tiếp nhau với các tiện ích tối thiểu. Điểm nhấn duy nhất có thể làm bạn thích thú là hệ cầu thang cổ điển ngoài trời ở giữa, hoặc những hành lang đầy hoa đã bị thu hẹp để tăng diện tích sử dụng bên trong từ những lần sửa chữa sau 1975.

Không có sự hào nhoáng thịnh vượng nào ở đây, nhưng như bao con hẻm Sài Gòn khác, một đời sống cô đọng và ấm cúng luôn được giữ bập bùng bên trong.

Nhà vệ sinh kiểu cũ

Nói như chị bán nước đầu hẻm: “Mang tiếng ở quận Nhứt nhưng cái toilet cũng không có”.

Mỗi căn nhà có diện tích quá nhỏ hoặc chi phí xây dựng nhà vệ sinh riêng là quá lớn, vì vậy những gì cần thiết nhất lại tập trung tại một khu vực chung. Ngày nay, vài nhà ở tầng trệt đã tự trang bị riêng cho mình. Tuy nhiên, khu dân cư trên cao vẫn phải dùng chung dãy nhà vệ sinh nằm ở giữa hai block, mỗi nhà có chìa khóa để ra vào. Đó có thể là chiếc chìa khóa quan trọng nhất của gia đình.

Chuyện này thực sự bất tiện nếu bạn ăn uống cẩu thả vào ban ngày và bị "một người Trung Quốc nổi tiếng" đuổi theo ban đêm. Tuy nhiên, điều an ủi là trong khu dân cư đông đúc này, có thể còn người khác đồng cảnh ngộ và bạn không cô đơn.

Nhịp sống cũ

Những gì ở đây thật khó tưởng tượng, trên đại lộ Hàm Nghi và một cuộc sống êm đềm kiểu khác diễn ra ở khoảng lùi sâu bên trong. Ngay cả công ty Crédit Hypothécaire de l'Indochine cũng không bao giờ nghĩ rằng họ đã góp phần tạo ra một Sài Gòn như thế, lát cắt đô thị kỳ lạ.

Ngày nay, giữa những lối đi chật hẹp, bạn lại tìm thấy sự yên tĩnh hiếm hoi, biệt lập hẳn với đại lộ ồn ào bên ngoài. Mọi người ở đây giữ nhịp điệu của riêng mình: không quá vội vã, chẳng quá nhàn hạ.

Ở một khu dân cư cổ điển kiểu này, thay đổi diễn ra chậm hơn. Những người thành công dọn đi, người mới tìm đến, hòa vào nếp sống cũ. Tất cả đều biết nhau, biết hoàn cảnh của nhau, họ dường như giữ kết nối đặc biệt với dãy nhà, hành lang, chiếc cầu thang sờn bạc và cả Sài Gòn.

Đó là vẻ đẹp của những điều bình thường. Khi chúng ta đã quá quen với những trung tâm thương mại kính thép sáng choang, khu dân cư này nhắc lại một rung động cũ xưa, kiểu Sài Gòn mà bạn thường nghe kể nhưng ít khi chạm vào được. Thời gian trôi qua nơi này, nó chỉ để lại dấu ấn sống động trên từng chi tiết: giàn hoa, bậc thang mòn, tay vịn cũ... và trong cả ký ức của những người dân, nếu bạn chịu khó ngồi xuống và lắng nghe họ kể lại.