Cá mập Đông Dương: Vì sao ngân hàng quyền lực nhất bị người Sài Gòn ghét bỏ?

Mặc dù được thành lập từ thế kỷ 19, nhưng mãi đến ngày 24/11/1930, Ngân hàng Đông Dương mới có dịp ăn mừng trụ sở mới, công trình tráng lệ nằm trên đường Võ Văn Kiệt ngày nay. Hàng trụ đá phiến lạnh lùng thẳng đứng vút lên trên, bề mặt đồ sộ kéo dài hết bốn mặt đường phủ hoa văn rắn Naga kín đáo… Bên trong, một cấu trúc kỳ lạ được thiết kế riêng với đặc thù ngân hàng, nhưng vẫn không làm lu mờ nét bí ẩn phương Đông.

Toàn bộ tòa nhà khổng lồ này chỉ hai năm xây dựng, đủ thấy nguồn lực tài chính dồi dào và sức mạnh của một trong những ngân hàng lớn nhất châu Á lúc bấy giờ. Vào thời đỉnh cao, Ngân hàng Đông Dương thậm chí lấn lướt các tổ chức tài chính Hongkong, Thượng Hải, Singapore… vươn ảnh hưởng đến tận châu Âu, châu Phi.

Ngân hàng Đông Dương Sài Gòn - vẻ đẹp lạnh lùng choáng ngợp

Kiến trúc sư Pháp, Félix Dumail, chịu trách nhiệm thiết kế hầu hết các chi nhánh của ngân hàng Đông Dương ở Việt Nam và một số nước trên thế giới. Tuy nhiên, chi nhánh quan trọng nhất - Sài Gòn - bị nhiều lời chê bai từ ông Tổng thư ký khó tính. Cụ thể là mặt tiền chính lu mờ, không đủ đặc biệt; mặt tiền sau (đường Nguyễn Công Trứ) quá phức tạp; tòa nhà quá xi-măng, quá xám; chi tiết quá mờ nhạt… 

Tuy nhiên, nếu lùi lại khoảng trăm năm, nằm lặng lẽ bên dòng kênh Bến Nghé, bạn sẽ thấy vẻ đẹp của trụ sở này khá mềm mại và sắc nét.

Khi bước vào bên trong, không gian rộng lớn này lập tức tạo ra sự choáng ngợp nhất định. Trần kính màu cao vút bên trên, bốn hàng cột khổng lồ chạm trổ tinh xảo ở các góc, tách riêng khu vực các quầy giao dịch ra chính giữa. Phía trên, dãy hành lang vây quanh khu vực nhạy cảm này. Vào những năm 1930, trên hành lang là đội an ninh luôn quan sát phía dưới, nhất cử nhất động ở phòng giao dịch đều bị theo dõi. Tuy nhiên, nhiều vụ trộm cắp, làm giả giấy tờ vẫn diễn ra bởi chính nhân viên ngân hàng, những người sau đó bị phát hiện có đam mê đặc biệt với các sòng bạc Chợ Lớn.

Ấn tượng nhất vẫn là trần nhà hứng đầy ánh sáng, tạo thành một vòm lấp lánh sang trọng phủ xuống bên dưới. Cấu trúc này dễ dàng đạt được nhờ thiết kế phần mái lạ lẫm nếu nhìn từ trên cao.

Ảnh: Éric Wagner (2018)

Bên dưới, ngoại trừ nét cổ kính của hoa văn, các quầy giao dịch gần giống như những gì chúng ta bắt gặp ở ngân hàng ngày nay. Bạn có thể tưởng tượng tên mình được xướng lên và đến ngồi "trình bày" với nhân viên qua ô cửa kính nhỏ.

Ngày nay, khi Sài Gòn mỗi lúc một hiện đại hơn, ngân hàng Đông Dương vẫn giữ lại sự bình thản của mình trên Đại lộ rộng lớn mới mẻ, kèm theo đó là những câu chuyện kỳ lạ...

Ngân hàng yêu thể thao

Ngay từ đầu, tổ chức giàu có này đã gầy dựng một câu lạc bộ túc cầu được đầu tư kỹ lưỡng. Vào năm 1925, trận đấu nổi tiếng nhất của họ đã diễn ra với đội bóng lừng danh đến từ Ngoại hạng Anh, Arsenal (lúc này cũng thuộc một ngân hàng Anh).

Trên sân vận động nằm ở đường Võ Thị Sáu ngày nay, đội bóng Ngân hàng Đông Dương chiến đấu dũng cảm vì danh dự của mình. Họ chỉ chịu 6 bàn thua không gỡ. Có vẻ các cầu thủ Arsenal chẳng có chút nhân nhượng nào hoặc từ ngày xưa, bóng đá đã không phải là trò chơi của tiền.

Bị Sài Gòn ghét bỏ

Những nạn nhân nổi tiếng bị tịch biên tài sản bởi Ngân hàng Đông Dương phải kể đến gia đình Quách Đàm - người xây Chợ Lớn, "công chúa cao su"... cho đến nhiều tổ chức tín dụng nhỏ khác. Ba năm sau khi xây trụ sở mới, trong lúc lãi suất ở Singapore và các nơi khác là 5%, Ngân hàng Đông Dương sử dụng mức cắt cổ 9%.

Khi một cuộc đình công của nhân viên người Việt diễn ra vì giờ lao động khắc nghiệt, giới chủ ở đây thẳng tay sa thải tất cả, thay thế bằng người Ấn, Pháp. Hai năm sau đó, các vụ tự tử bằng súng bởi những nhân viên Pháp, Ấn này trong cơn tuyệt vọng diễn ra ngay trong chính trụ sở ngân hàng Đông Dương tràn ngập khắp mặt báo.

Đối với người dân Sài Gòn, đây là ngân hàng quyền lực, kiêu ngạo và trịch thượng, sẵn sàng hành động quyết liệt hoặc tỏ ra giận dữ với bất cứ đối tác nào, chỉ vì những điều vặt vãnh. Ngay cả với người Pháp, thái độ tư bản của họ cũng bị lên án dữ dội.

Đỉnh điểm là vụ biểu tình có đến mười lăm ngàn người tham gia vào năm 1934, bao gồm nhiều chủng tộc, kể cả Hoa, Pháp ngay trước ngân hàng, phản đối sự chuyên chế, tham lam của "cá mập". Nhưng giống như cấu trúc chắc chắn bên ngoài của nó, Ngân hàng Đông Dương vẫn đứng vững cho đến khi người Nhật xuất hiện vào năm 1945, đánh đập và bắt giam tất cả những nhân vật cao cấp nhất.

Sau nhiều biến cố dữ dội của Việt Nam, cái tên "Banque de l'indochine" dần lụi tàn. Cho đến năm 1955, họ mất luôn trụ sở chính quan trọng Sài Gòn. Ngân hàng hùng mạnh rơi vào số phận lênh đênh. Qua ba lần đổi tên và sáp nhập, lần cuối vào năm 2010, Ngân hàng Đông Dương hiện nay là "Ngân hàng doanh nghiệp và đầu tư Crédit Agricole" có trụ sở tại Paris. Cái tên Ngân hàng Đông Dương chỉ còn trong lịch sử. Tờ bạc Đông Dương mà Công tử Bạc Liêu đốt năm xưa giờ đây quá xa lạ với Crédit Agricole.

Ngày nay, tòa nhà xám với hoa văn rắn Naga bí ẩn vẫn soi bóng bên dòng kênh Bến Nghé. Mọi thay đổi của thành phố này đã cuốn phăng những câu chuyện bên trong nó, chỉ để lại vẻ đẹp trầm ngâm tĩnh lặng bên dòng nước yên bình.

Bài viết có tham khảo tài liệu của:

l' Indochine Coloniale

Banque de l'indochine succursale de Saïgon

Centre d'archives d'architecture contemporaine