Nằm ẩn mình giữa công viên nhỏ, đoạn giao giữa Tú Xương và Nam Kỳ Khởi Nghĩa, sự kiêu kỳ của tòa nhà trăm tuổi này đòi hỏi bạn phải bước qua các hàng cây và những tán lá dày. Sau đó, dưới ánh mặt trời, mọi thứ như bừng sáng một vẻ đẹp trăm năm lấp lánh.
Một nữ Hầu tước tên de La Souchère đã xây nó vào những năm 1927, bà được mệnh danh là “Công chúa cao su” ở Việt Nam. Tuy nhiên, trước khi tìm hiểu về người phụ nữ đặc biệt đó, hãy đi qua câu chuyện của loại cây được xem là “vàng trắng” này.
“Cao su đi dễ khó về…”
Đầu tiên, loại cây có chất nhựa quý giá kia rất khó trồng ở Việt Nam. Bác sĩ Yersin nổi tiếng là người đã thuần hóa nó. Chính ông cũng có trang trại của riêng mình. Vào năm 1909, một ký cao su có giá hơn 3,7 triệu đồng ngày nay. Tuy nhiên, về bản chất, cao su đúng như những câu ca dao nổi tiếng lúc bấy giờ:
Cao su đi dễ khó về
Khi đi trai tráng khi về bủng beo
Bởi vì để thu hoạch, những người công nhân phải vào rừng lúc gần sáng, thời điểm cây cho nhiều nhựa nhất. Sau đó, họ lập tức trộn mủ cao su với amoniac - loại dung dịch khai nồng chống đông đặc. Phải lao động trong môi trường hóa chất độc hại, cộng với việc cây chỉ thải ra khí cacbonic vào ban đêm, nhìn chung tàn phá sức khỏe con người. Tuy nhiên, sự “khó về” chủ yếu lại đến từ điều kiện lao động khắc nghiệt, bóc lột tra tấn của những tập đoàn sở hữu các đồn điền cao su lớn mà Michelin là một điển hình.
Mặc dù cây cao su chỉ trồng được ở phía Nam nhưng hầu hết công nhân đến từ miền Bắc. Họ gia nhập đồn điền bởi những quảng cáo việc nhẹ lương cao như bất kỳ cú lừa kinh điển nào. Trong các tác phẩm của Tô Hoài, Trần Tử Bình… thông thường, người trở về được làng quê của mình chỉ đếm trên đầu ngón tay.
Trong bối cảnh đó, một shark nữ có cách làm khác.
"Công chúa cao su"
Hầu tước de La Souchère (theo họ chồng) tên thật là Janie Bertin. Bà đến Sài Gòn năm 1904, khi phong trào trồng cao su vừa mới bắt đầu. Năm năm sau đó, chán cuộc sống đô thị, người phụ nữ cá tính này “bỏ phố về quê”, thành lập trang trại 200 hecta của mình ở Long Thành.
Là người giỏi tiếng Việt, hiểu văn hóa, chỉ sau hai năm, đồn điền đã mở rộng lên gấp mười lần. Không giống kiểu “tư bản” Michelin, trên vùng đất đó, bà xây thêm bệnh xá, nhà thờ, chùa, trường mẫu giáo, trường tiểu học… Được những người công nhân Việt yêu mến, câu chuyện của “công chúa cao su” đậm chất tiểu thuyết đến nỗi ngay cả nước Pháp cũng anh hùng hóa người phụ nữ này.
Vào những năm 1919, chồng bà qua đời ở đồn điền. Vài năm sau đó, bà quay về sống ở Sài Gòn và cho xây dựng lâu đài tráng lệ này.
Lâu đài giữa vườn xanh
Khung cảnh cổ tích này sẽ giữ chân bạn rất lâu. Một kiến trúc indochine sáng rực nằm giữa công viên, được các con đường xanh mướt xung quanh ôm lấy.
Các lối đi tao nhã lượn nhẹ hai bên, sảnh trước trang trọng cùng hàng cột corinthian cổ kính sẽ dẫn bạn đến cuối dãy hành lang uốn cong, nơi ánh nắng vừa đổ xuống sáng rực.
Có sự bỡ ngỡ nhẹ nhàng khi bạn được đi quanh khung cảnh tưởng chừng như hàng trăm năm quay trở về lại. Mọi thứ nguyên vẹn y như chỉ vừa hôm qua, chút lung linh, chút sâu sắc hài hòa.
Điểm đặc biệt là mọi thứ bên trong đều nguyên vẹn một cách đáng kinh ngạc, từ cầu thang đến phòng khách, các ô cửa… như thể thời gian đã bỏ quên nơi đây. Bạn tha hồ chiêm ngưỡng sự hài hòa đậm chất Đông Dương rõ nét. “Công chúa cao su” có lẽ thường dạo qua nền hoa sang trọng này, bà cũng có thể đặt bước trên những bậc thềm quý phái kia, trong lúc tay vịn lên thành gỗ điệu đà nọ.
Thế nhưng, cuộc sống của bà tại đây không kéo dài.
Một đoạn kết
Thực tế, “Công chúa cao su” không ở trong tòa nhà của mình quá lâu. Năm 1930, chỉ ba năm sau khi lâu đài hoàn tất, khủng hoảng kinh tế ập đến, giá cao su giảm đi mười lần. Ngân hàng Đông Dương đã siết nợ cả trang trại và biệt thự này, những thứ họ thèm muốn từ lâu, mặc cho sự phản đối của chính giới trí thức Pháp. Nữ hầu tước de La Souchère khánh kiệt nhanh chóng. Gần như mọi đồn điền cao su tư nhân lúc này đều bị bán lại cho các tập đoàn tư bản lớn như Goodyear, Pirelli, Dunlop và Michelin… với giá rẻ mạt.
“Công chúa cao su” quay lại làm việc cho các công ty bất động sản ở Sài Gòn. Sáu năm tiếp theo, bà trả hết nợ nần và khởi nghiệp lần nữa với đồn điền cao sau mới 200 hecta, quy mô nhỏ như lúc đầu. Nhưng chỉ vài năm sau đó, bà trở về Pháp, mang theo những đứa con nuôi người Việt và không trở lại Sài Gòn nữa, kết thúc chuyến phiêu lưu ở vùng Viễn Đông xa xôi.
Bà từ trần năm 1963, được chôn cất trong một ngôi mộ cũng đặc biệt không kém.
Ngày nay, lâu đài của bà trở thành Nhà truyền thống của Đội thiếu niên Tiền phong TPHCM. Bạn có thể đến đó bất cứ lúc nào, tự do dạo bước xung quanh trên các hành lang đầy hoài niệm. Nhưng để vào bên trong thì khó hơn. Dù sao, chỉ cần những hàng cột, những lối đi nhỏ hoa mỹ thôi cũng đủ hình dung về câu chuyện dài của nàng công chúa mạnh mẽ của hàng trăm năm trước, nơi câu chuyện “cao su đi dễ khó về” vừa mới bắt đầu.
Bài viết có sử dụng tài liệu của
Les Plantations Michelin au Vietnam
Sloth Đầu Đàn
