Năm 2024, tòa nhà này có thể ăn mừng sinh nhật thứ 100 của mình. Trải qua một thế kỷ, người chủ cũ của nó bị sáp nhập, đổi tên, lưu lạc khắp nơi. Chủ mới làm ăn phát đạt bành trướng ra, mở rộng sang thêm một dãy phố nữa, tọa lạc luôn vào người anh em ít được biết đến của nó. Bây giờ, hãy cùng làm một chuyến tham quan ngắn đến tòa nhà Ngân hàng Nhà nước, trước kia là Ngân hàng Đông Dương nổi tiếng.
Người chủ cũ
Ngân hàng Đông Dương được thành lập vào năm 1875 nhưng mãi đến năm 1924 mới có được trụ sở chính hoành tráng đầu tiên ở Sài Gòn, nay là Ngân Hàng nhà nước Việt Nam. Thời kỳ đỉnh cao, ngân hàng này cạnh tranh sòng phẳng thậm chí lấn lướt các tổ chức tài chính Hongkong, Thượng Hải, Singapore… vươn ảnh hưởng đến tận châu Phi, châu Âu.
Sau ba lần đổi tên và sáp nhập, lần cuối vào năm 2010, Ngân hàng Đông Dương hiện nay là Ngân hàng doanh nghiệp và đầu tư Crédit Agricole có trụ sở tại Paris, cái tên Ngân hàng Đông Dương (Banque de l'Indochine) chỉ còn trong lịch sử. Tờ bạc Đông Dương mà Công tử Bạc Liêu đốt năm xưa giờ đây quá xa lạ với Crédit Agricole.
Tòa nhà Ngân hàng Nhà nước trăm tuổi thật ra bị… chê
Ngân hàng Đông Dương có nhiều chi nhánh khắp Việt Nam và thế giới. Riêng ở nước ta, đa số trụ sở được thiết kế bởi Kiến trúc sư Félix Dumail. Sau khi tòa nhà chính ở Sài Gòn hoàn tất, ông nhận được một bức thư dường như từ Tổng thư ký Ngân hàng, nội dung khá nặng nề:
“Thưa ông Dumall,
Trong chuyến thăm Sài Gòn vừa qua, tôi đã chụp hình Ngân hàng Đông Dương, chắc hẳn ông sẽ vui khi nhận được những tấm ảnh này. Và sau đây là một số ý kiến của riêng tôi: Tất cả mặt tiền đều tốt, nhưng rất tiếc là chúng ta không có mặt tiền chính, tất cả chỉ trải dài theo đường phố, không có gì đặc biệt. Các điêu khắc của tòa nhà chưa được chi tiết lắm. Khó chịu nhất là vật liệu phủ bên ngoài, nó quá xám, quá xi măng. Mặt tiền sau lại hơi phức tạp.”
Thật ra, nếu đi một vòng quanh tòa nhà, bạn sẽ thấy ông Tổng thư ký có mắt thẩm mỹ khá tốt. Những gì ông ấy nói hầu hết đều đúng.
Không có mặt tiền chính
So với chi nhánh Hà Nội, cũng do Félix Dumail thiết kế, tòa nhà Sài Gòn không đủ điểm nhấn ở mặt tiền.
Tòa nhà Sài Gòn đơn điệu hơn, hàng cột và các bậc thang ở sảnh không đủ sức tạo ấn tượng "mặt tiền chính", sau đó, hai mặt bên cũng dùng các thức cột y hệt làm lu mờ phía trước:
Chi tiết điêu khắc không đủ sắc nét
Điều này có lẽ nhận xét của Tổng thư ký chưa chính xác lắm. Tòa nhà sử dụng nhiều hoa văn Champa và Kh’mer đặc trưng của Đông Dương, nhưng bộc lộ vừa phải, đặc biệt khi bạn nhìn thấy sự hiện diện của rắn Naga trên mái hoặc đầu cột trang trí là khá kín đáo:
Mặt tiền sau phức tạp
Đến nhận xét này thì Tổng thư ký hoàn toàn chính xác, có lẽ Kiến trúc sư trưởng đã phải suy nghĩ rất lâu khi nhận bức thư này.
Vẻ đẹp tổng thể
Dù sao, hãy thử tưởng tượng năm 1924, khi mặt tiền đường Võ Văn Kiệt hoàn toàn trống trải, sự xuất hiện của tòa nhà này vẫn đủ đẹp với những góc cao xa tít phía trên, chứa đựng cả khung cảnh mềm mại của Sài Gòn bên dòng sông Bến Nghé:
Người anh em bí ẩn
Cách đó một dãy phố, trên góc đường Hồ Tùng Mậu và Võ Văn Kiệt, một tòa nhà y hệt nhưng nhỏ hơn, cũng mang tên Ngân hàng Nhà nước.
Mặc dù vẫn hoa văn Champa, Kh'mer, nhưng với thức cột tròn mềm mại, cổng ra vào duyên dáng, chỉn chu.
Điều đặc biệt nằm ở các hoa văn trên cửa sổ:
Đây là trụ sở ngân hàng HSBC cách đây trăm năm, cạnh ngân hàng Đông Dương hoành tráng. Tuy nhiên, không có bất kỳ tài liệu nào nói về sự liên quan của tòa nhà anh em này, mặc dù ngày nay chúng đều là Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.
Chuyến tham quan ngắn đến đây sẽ kết thúc với một câu hỏi nhỏ về người em ít được nhắc đến, nếu bạn có thông tin gì nhiều hơn, hãy cho chia sẻ với Sloth nhé.
Bài viết có tham khảo tài liệu của:
l' Indochine Coloniale
Centre d'archives d'architecture contemporaine
Sloth Đầu Đàn
