Người Campuchia và bình yên nghịch lý
Có một câu cách ngôn nổi tiếng của Pháp: “Người Việt trồng lúa, người Campuchia nhìn lúa, người Lào lắng nghe”. Kiểu diễn tả này vô hình trung, đưa ra sự khái quát về người hàng xóm phía Tây của Việt Nam, những con người yêu chuộng bình yên nhưng lại đối mặt với thực tế đầy mâu thuẫn.
Chúng ta có mối liên hệ sâu đậm với người Campuchia. Ở miền Tây, nhiều đài truyền hình vẫn dành thời lượng phát sóng hằng ngày bằng tiếng Khmer. Hay như trong âm nhạc, nhạc sĩ Trần Tiến từng viết:
“Mình ngồi bên nhau nghe tiếng chuông chùa, chùa Miên, bình yên câu hát xa đưa…”
Gần gũi đến vậy, nhưng dân tộc này vẫn chứa đựng nhiều điều kỳ lạ. Người Campuchia vẫn luôn là một ẩn số lặng lẽ, khó nắm bắt như những ngôi đền của họ.
Những người đánh mất hào quang
Trong một phân tích của một học giả Campuchia - Lim Chhay - trên tạp chí CamNess, ông dùng tựa đề “Người Campuchia có thể tư duy không?” Nội dung bài viết thể hiện mong muốn tìm lại trí tuệ từng làm nên nền văn minh Angkor vĩ đại, ngọn hải đăng của Đông Nam Á.
Những gì từng rực rỡ dường như đã bị thời gian và các biến cố nuốt chửng. Ngày nay, Campuchia hiếm có tên tuổi nổi bật trên trường quốc tế về khoa học, kinh tế hay công nghệ. Dường như họ đã đánh mất quá nhiều điều cùng với sự suy tàn của đế chế Angkor.
Một số học giả cho rằng những năm tháng khốc liệt của Khmer Đỏ đã để lại hậu quả lâu dài, không chỉ về thể chất mà cả tinh thần. Nhưng nếu quay lại câu nói của người Pháp “Người Việt trồng lúa, người Campuchia nhìn lúa, người Lào lắng nghe” (The Vietnamese grow rice. The Khmer watch rice growing. The Lao listen to rice growing), ta thấy đó không chỉ là nhận định về năng suất lao động, mà còn là một ẩn dụ về cách mỗi dân tộc đối diện với cuộc sống: người Việt năng động, người Lào thư giãn, còn người Campuchia chọn ở giữa, yên lặng, chậm rãi, như thể ngồi nhìn mọi thứ trôi qua.
Ảnh: Arisa Chattasa | Unsplash
Những gì có thể bạn chưa biết về người Campuchia
Trong thời kỳ thuộc địa, trước cả Khmer Đỏ, người Pháp cho rằng người Việt là những nông dân kinh nghiệm, có tổ chức cao, hệ thống thủy lợi tiên tiến, bộ máy hành chính mạnh mẽ, huy động nhiều nguồn lực cho việc trồng lúa. Còn người Campuchia, với những hồ nước tự nhiên và di sản hệ thống thủy lợi cổ thời Angkor, có xu hướng sống thư thả hơn, ít bị thôi thúc phải thay đổi.
Ngày nay, nếu có dịp đến một văn phòng quốc tế có trụ sở ở Phnompenh, bạn sẽ rất ngạc nhiên khi sau bốn rưỡi, chỉ còn những người nước ngoài hoặc người Việt ở lại làm việc, dân bản xứ thủng thẳng ra về. Người Campuchia yêu thích cuộc sống yên bình và trân trọng gia đình. Có lẽ chính sự thư thái từng làm nên nụ cười Angkor cũng khiến họ chậm lại giữa thế giới đang chạy nhanh - làm việc chăm chỉ nhưng không quá sức, đủ sống, đủ yên.
Đó là một dân tộc nghịch lý. Mặc dù người Campuchia thường thoải mái và là những người bạn rất tốt, nhưng điều này che giấu một thực tế không mấy dễ chịu. Họ nổi tiếng là những người cực đoan nhất châu Á, có thể bộc phát thành hành động cực kỳ bạo lực khó hiểu. Trong thời kỳ Khmer Đỏ, một phần tư dân số của Campuchia bị xóa bỏ bằng các biện pháp kinh hoàng.
Ngày nay, đây là một trong những đất nước nghèo nhất thế giới. Campuchia nhận được hàng trăm triệu đô la viện trợ nước ngoài mỗi năm, các tổ chức phi chính phủ đủ mọi quy mô đều có văn phòng tại thủ đô Phnom Penh.
Thật nghịch lý khi những vị thần ở Angkor Wat tươi cười và người dân Campuchia đau khổ. Trong suốt ngàn năm trở lại đây, khó có thể nói rằng hạnh phúc hay thịnh vượng từng ngự trị ở vương quốc này.
Ảnh: Ray Harrington | Unsplash
Campuchia của hiện tại
Thật ganh tỵ khi Angkor hiện hữu ở đó, một công trình vĩ đại hiếm quốc gia nào có được. Ở thập niên trước, Campuchia từng là điểm đến yêu thích của người Việt vào những dịp lễ lớn và hầu như ai cũng phải đến chiêm ngưỡng ngôi đền. Nhưng chỉ trong thoáng chốc, không rõ từ lúc nào, đất nước này lại trở thành điểm đến nguy hiểm cho bất cứ ai. Nguồn thu nhập từng là xương sống của kinh nền kinh tế cũng dần bốc hơi.
Nhà báo đoạt giải Pulitzer Joel Brinkley từng gọi Campuchia là “vùng đất đầy phiền muộn” (Cambodia’s Curse: The Modern History of a Troubled Land). Suốt hàng nghìn năm, quốc gia này dường như chưa bao giờ thoát khỏi chu kỳ khủng hoảng: nội chiến, nạn diệt chủng, và những quyết định sai lầm nối tiếp nhau.
Một con người có vận may và vận rủi của mình. Dường như một quốc gia cũng vậy. Campuchia chưa thể tìm lại chu kỳ tươi đẹp của mình. Những con người đi tìm sự bình yên nhưng bị chính sự bình yên lẩn tránh.
Nếu từng đi đến đất nước này, bạn sẽ nhớ mãi hình ảnh nụ cười điềm nhiên của những tượng thần khổng lồ ở Angkor. Khi bước ra ngoài, người dân Campuchia cũng cười với bạn y như thế. Đó là nụ cười của sự chấp nhận và hy vọng. Giữa thăng trầm và đổ nát, họ vẫn chờ đợi một ngày mai tươi đẹp, để bước đi giữa rừng hoang dưới ánh mặt trời, nhìn lại đền Angkor hùng vĩ, tìm thấy sự bình yên vắng mặt đã lâu.
Bài viết có tham khảo tư liệu của:
- The Conversation
