Tại sao một số người đơn giản là không bao giờ xấu hổ?

Ai cũng từng trải qua vài lần bị thầy cô hay ba mẹ hỏi “Em không thấy xấu hổ à?” hoặc “Con không biết mắc cỡ sao?”. May mắn thay, hầu hết chúng ta khi lớn lên đều biết hoặc thấy điều đó.

Thỉnh thoảng, cảm thấy xấu hổ ở mức độ vừa phải là một phần của con người. Thậm chí điều này có thể mang lại một số lợi ích, mặc dù nó gây ra sự khó chịu cho chính bạn. Nhưng cơ bản là ở nhóm nhỏ khác, cảm giác này hoàn toàn vắng mặt.

Khoa học về "Xấu hổ"

Đó là tâm trạng của người muốn chui vào gầm bàn, rúc đầu xuống mặt đất trước sự phán xét của mọi người, hoặc bạn nghĩ là mọi người phán xét. Kiểu như bạn cần một nơi trú ẩn, chạy trốn khỏi vấn đề tồi tệ mình đã gây ra. Đôi khi xấu hổ là một kiểu kỷ niệm, ai đó làm điều gì đó ngớ ngẩn trong một buổi tiệc và phải nhớ về nó suốt đời.

Theo các nhà khoa học, xấu hổ là cảm giác sơ khai để tổ tiên chúng ta sống hòa nhập cộng đồng, tuân thủ các quy tắc, quy ước chung. Ví dụ bạn làm điều có lỗi với gốc cây ven đường, trước những người xa lạ có vẻ ổn hơn, nhưng nếu đồng nghiệp trong công ty đi ngang lại khác, cả công ty chứng kiến còn khác hơn.

Tổ tiên chúng ta đã học được điều này. Ít nhất trong các cuộc săn bắt, bạn biết nên chia đều mọi thứ chứ không phải lần nào cũng tìm cách vác hai cái đùi heo khệ nệ mang về.

Không phải ai cũng biết xấu hổ

Nhưng luôn có vài người sẽ vác đùi heo về.

Cơ bản, xấu hổ giống như quang phổ, chúng ta ở đầu này hay đầu kia. Một số người đứng dậy phát biểu trước đông người đã xấu hổ, run rẩy. Số khác lại có siêu năng lực đến nỗi hầu như khỏa thân ra đường trong bình thản. Mạng xã hội cũng góp phần làm thay đổi bản chất của cảm giác này. Có những người thà nổi tiếng còn hơn giữ sự chừng mực mà không ai biết đến.

Thái cực còn lại đó gọi là "trơ tráo". Nếu trải nghiệm xấu hổ góp phần khiến con người chung sống với các của nhau, liệu những người trơ tráo có thể tự do, vô tư hơn không?

Ngày nay, bạn có thể gặp một số cá nhân dùng đến cả thiên tai, hoạn nạn của một vùng miền để được chú ý đến. Hoặc vài ví dụ về những cá nhân trong mắt công chúng dường như tự quảng bá bản thân một cách không biết xấu hổ; coi thường các quy tắc xã hội để theo đuổi mục đích riêng của mình. Khi đám đông tấn công, họ thậm chí còn tỏ ra thích thú.

Mặc dù những người tự nuôi dưỡng cho mình khả năng phục hồi ấn tượng kia sách vở thường gọi “vô liêm sỉ”, nhưng khoa học lại xét các trường hợp này như một loại tâm thần. Bệnh lý đó gây ra sự tự tin cực độ, ít lo lắng và sau cùng góp phần vào việc hạ thấp mức độ xấu hổ của chúng ta.

Có một nghiên cứu nói rằng những người được cho là "vô liêm sỉ" thích thú khi được nhiều người chú ý về sự vô liêm sỉ của mình. Điều này thật ấn tượng.

Ảnh: Shane | Unsplash

Xấu hổ cũng thay đổi

Nhiều năm trước, bạn không mặc áo ngực ra đường, đó là chuyện cực dị. Tuy nhiên ngày nay, việc đeo hai mảnh vải nhỏ để cứu mạng người khác đôi khi không còn ý nghĩa nữa. 

Chúng ta đang ở giai đoạn sự nổi tiếng hoặc “gây ấn tượng” được chú trọng, vì vậy không có gì ngạc nhiên khi các quy ước từng có dần bị phá vỡ.

Dù vậy, trong thời đại mà sự chỉ trích khắc nghiệt trên mạng diễn ra thường xuyên với hành vi đôi khi rất nhẹ nhàng - việc những cá nhân không hề hấn trước sự lăng mạ đó rõ ràng là phi thường.

Thật tiếc khi xã hội thay đổi quá kỳ lạ, ranh giới của sự xấu hổ bị xê dịch quá nhiều. Thay vì trốn chạy và đè bẹp cảm giác đó, hãy nhìn nhận một cách tích cực. Xấu hổ ngăn chúng ta không làm chuyện này hay chuyện kia, đánh giá lại mọi thứ.

Trên thực tế, cảm giác khó chịu mạnh mẽ khi cảm thấy có điều gì đó "không ổn với mình" khiến bạn có động lực để sửa chữa lỗi lầm, tuân thủ lại các quy tắc chung nhằm tránh khỏi cảm giác xấu hổ. Theo thời gian, điều này có thể giúp bạn giành lại sự chấp nhận, gia tăng cơ hội được chung sống với một cộng đồng bình thường.

Cuối cùng, mỗi người đều có giới hạn của mình. Dù sao cũng phải cảm thấy xấu hổ chứ? Phải có điều gì dừng bạn lại trước khi bạn định khỏa thân livestream hay xúc phạm cả một cộng đồng chứ?