Bốn chú Hỏa và một khiếm khuyết

Bởi vì gia đình chú Hỏa không còn ở Việt Nam, những dấu vết của họ hoàn toàn mất hút. Vì vậy những gì chúng ta thường biết về nhân vật này có tính truyền miệng. Nội dung dưới đây sử dụng tư liệu của Đại học Khoa học & Kỹ thuật Hồng Kông, bao gồm bài viết của hai người cháu ông ở Pháp: Eddie Hui Bon Hoa, Odette Hui Bon Hoa; thư viện Quốc gia Pháp và một số bài phỏng vấn... tất cả hơi khác so với những gì bạn biết, tuy nhiên những góc nhìn đa chiều có thể làm phong phú hơn về nhân vật huyền thoại chú Hỏa.

Chú Hỏa không khởi nghiệp bằng ve chai

Có nhiều giai thoại về việc chú Hỏa mua bán ve chai, nhặt được vàng... tất cả đều làm câu chuyện thêm kịch tính. Tuy nhiên, không có cơ sở lắm về một người bán ve chai có tầm nhìn vời vợi đến nỗi biến vùng đầm lầy xung quanh Sài Gòn thành những dãy nhà, bất động sản khổng lồ. Chuyện này có thể sánh với việc quy hoạch các ao hồ quận 7 thành Phú Mỹ Hưng ngày nay.

Chú Hỏa có bốn con trai và bảy con gái. Chỉ duy nhất ba người con trai ruột của ông đến Sài Gòn sinh sống, làm việc, chết và được chôn cất tại Việt Nam dù họ được sinh ra, lớn lên, học hành ở Phúc Kiến (người con trai cả là con nuôi).

Phía trên là những người con sống ở Việt Nam, bao gồm con trai thứ hai Tang Huon Hui Bon Hoa ở giữa, con trai thứ ba Tang Chanh Hui Bon Hoa bên trái và người con trai thứ sáu Tang Phien Hui Bon Hoa. Có thể thấy tuổi tác họ rất chênh lệch nhau, điều này củng cố thêm việc chú Hỏa còn nhiều người con khác ở giữa.

Chú Hỏa được một người chú nhận làm con nuôi lúc còn nhỏ. Ông đến Sài Gòn năm 1865, khi đã 20 tuổi, để phụ giúp việc kinh doanh của chú mình. Cho đến năm 51 tuổi, chú Hỏa mới thành lập công ty bất động sản của chính ông. Trong quãng thời gian này, những người con của ông lớn lên ở Trung Quốc đều được học hành đầy đủ, du học hoặc thi đậu vào các trường lớn, bản thân họ cũng điều hành các doanh nghiệp ở quê nhà.

Trong các cuộc phỏng vấn sau đó, những người cháu và những người đồng sở hữu công ty bất động sản Ogliastro-Hui Bon Hoa et Cie đều phản bác chuyện ông bắt đầu sự nghiệp bằng nghề ve chai. Điều này cũng không phản ánh gu thẩm mỹ tuyệt vời của những công trình kiến trúc do dòng họ này xây dựng ở miền Nam. Bạn có tin ngôi nhà này thuộc về gia đình một người bán ve chai không?

Chú Hỏa không xây "nhà chú Hỏa"

Năm 1901, chú Hỏa qua đời trong một lần về thăm quê khi chỉ 56 tuổi. Khu phức hợp "nhà chú Hỏa" do các con ông xây dựng nên, ngày nay là Bảo tàng Mỹ thuật, với tòa nhà đầu tiên nằm chính giữa cũng là trụ sở công ty bất động sản của gia đình chú Hỏa.

Tòa nhà Tang Huon Hui Bon Hoa hay Bảo tàng Mỹ thuật

Được người con trai thứ ba của chú Hỏa, Tang Huon Hui Bon Hoa (Huỳnh Trọng Huấn), xây dựng từ năm 1929. Ông Huấn có thể xem là "chú Hỏa" đời thứ hai. Cũng sang Việt Nam năm 20 tuổi như cha mình, ông Huấn điều hành các hoạt động kinh doanh bất động sản tại Việt Nam, Pháp, Anh, Mĩ, Hồng Kông, Đài Loan và các nơi khác. Trong đó nhiều khu phố, tòa nhà ông xây ở Phúc Kiến ngày nay trở thành khu nghỉ dưỡng và di tích như Bảo tàng Mỹ thuật Sài Gòn vậy.

Ở Trung Quốc, ông Huấn được ca ngợi như một vị anh hùng trở về xây dựng quê hương. Trên thực tế, ông từ chối quốc tịch Trung cũng như Pháp để trở thành một người Việt. Ông cũng là người quảng giao, tiếp xúc với công chúng nhiều nhất. Có thể danh xưng "chú Hỏa" đầu tiên được dùng cho Huấn. Bởi vì tất cả những người con đều mang họ Hui Bon Hoa phía sau.

Ông mất ở Sài Gòn, thọ 76 tuổi, được chôn cất trong một ngôi mộ bình thường giản dị ở Biên Hòa.

Tòa nhà Tang Phien Hui Bon Hoa

Biệt thự mang tên người con trai nhỏ tuổi nhất của chú Hỏa (Huỳnh Trọng Bình) cũng được khởi công vào năm 1929 nhưng hoàn thành sớm nhất. Mặc dù quy mô của các tòa nhà khác nhau nhưng chúng đều có phong cách kết hợp giữa phương Tây, Á Đông và các hành lang Đông Dương đặc trưng.

Ông Huỳnh Trọng Bình trên thực tế rất nhỏ tuổi so với hai người anh của mình nên ông chỉ thực sự điều hành công việc sau khi hai người kia qua đời. Và cũng giống như hai anh, ông Bình mang quốc tịch Việt Nam, một ngôi mộ giản dị cùng chỗ.

Ông Bình là người cuối cùng trong thế hệ thứ hai ở Việt Nam. Thế hệ thứ ba bắt đầu một cuộc di cư mới, vẫn tiếp tục phát triển việc kinh doanh của họ cho đến ngày nay ở nhiều nước trên thế giới.

Tòa nhà Tang Chanh Hui Bon Hoa và một khiếm khuyết

Ông Tang Chanh Hui Bon Hoa (Huỳnh Trọng Tán) được biết đến là người thâm trầm, cũng sinh ra và lớn lên ở Phúc Kiến, sau đó mới đến Việt Nam. Ông Tán điềm tĩnh, chịu trách nhiệm về các hoạt động nội bộ và quản lý tài chính cho công ty. Tuy nhiên ông mất sớm như cha mình, để lại rất nhiều di sản cộng đồng cho Sài Gòn.

Có lẽ vì ông hiền lành ít nói nên tòa nhà của ông không còn, người ta đã san phẳng một kiến trúc tuyệt đẹp trong một quần thể rộng lớn như thế. Ngày nay, ở số 7 Lê Thị Hồng Gấm cũng chỉ còn bãi đất trống và cây cổ thụ lâu năm này là dấu vết duy nhất:

Điều này chứng tỏ truyền thuyết về "con ma nhà họ Hứa" cũng không tồn tại. Nếu có, ai đó nên bị bóp cổ về việc đập tan ngôi nhà cổ kính này.

Ngày nay, khi nói về chú Hỏa hay gia đình của ông, thường mọi thứ xoay quanh ngôi nhà, hơn hai mươi ngàn bất động sản... Nhưng những gì họ để lại kiệt xuất hơn thế. Những dãy phố, bệnh viện Từ Dũ, bệnh viện Sài Gòn, khách sạn Majestic, đền chùa... các quần thể kiến trúc tuyệt đẹp gắn liền với thành phố.

Nếu dùng những từ ngữ hiện đại để nói về những gì các chú Hỏa làm, đó là một công ty khởi nghiệp xuất sắc, một tập đoàn toàn cầu đầu tiên và lớn nhất cho đến nay của Việt Nam, một đế chế kinh doanh đa ngành nghề rộng lớn trải dài trên thế giới, các di sản cộng đồng tạo ra rất nhiều ảnh hưởng...

Tất cả những thành tựu đó được xây dựng bài bản, chỉn chu từ đời này sang đời khác. Quy mô và tầm vóc của nó cần cả một dòng họ chứ không thể chỉ một vài người có thể duy trì, vận hành được. Điều đó có thể hơi khác với huyền thoại về một người thu mua ve chai may mắn và các câu chuyện xung quanh.

Dù sao, có thể không có giả thuyết nào là hoàn toàn chính xác cả, chỉ thành tựu và di sản là còn lại với thời gian. Và kể từ đó, những huyền thoại bắt đầu được xây dựng nên.