Những buổi chiều ở dọc bờ sông Sài Gòn luôn mát mẻ, dễ chịu. Mọi người từ nhiều nơi tụ tập đến đây với niềm vui tràn ngập, một kiểu dã ngoại, tự do thoát khỏi công việc, cuộc sống bộn bề. Nhìn chung, đó là khoảng thời gian thoải mái trong ngày. Nhưng tình yêu dành cho bờ sông, công viên, hoàng hôn… không thể chuyển thành sự tôn trọng cảnh quan được. Hoặc chúng ta hay nói "yêu cho roi, cho vọt", vì vậy đôi khi thiên nhiên bị cho cả bịch nylon, ly nhựa, chai, lon…
Những năm trước, báo chí nói về vấn đề “thiếu ý thức”. Tuy nhiên, rất nhiều chiến dịch tuyên truyền đã được thực hiện, rất nhiều con chim cánh cụt há to mỏ với dòng chữ “hãy cho tôi rác” ngoài đường. Nhưng không phải lúc nào chúng cũng được cho. Rác nằm vương vãi xung quanh, cách con chim vài mét. Thiếu ý thức không thể là cái cớ chính đáng cho việc xả rác khắp nơi nữa. Có những lý do... chính đáng hơn.
Thuở ban đầu… xả rác
Thật ra, ở thời ba mẹ chúng ta, rác không như bây giờ. Không có chai nhựa, không có túi nylon, tất cả thức ăn được gói bằng lá chuối, lá sen, lá dừa… Ngày nay, bạn vẫn có thể nhìn thấy một số tiệm xôi bắp còn giữ truyền thống này. Xôi nằm gọn trong lá chuối, cái muỗng làm từ mảnh sống lá dừa hoặc cuống lá dứa. Tương tự, phía Bắc dùng lá sen gói cơm để thơm hơn, đẹp mắt hơn. Các loại bánh dày, bánh chưng, bánh ú… đều dùng bao bì xanh, thân thiện với môi trường.
Sau đó, không có vấn đề gì khi mọi người vứt lá chuối, lá dừa, lá sen… ra đường. Đó là một phần của thiên nhiên, những bao bì hữu cơ này có thể phân hủy sinh học hoặc bị gom lại và đốt ở một góc.
Tất nhiên, bây giờ chúng ta đông hơn và… ăn nhiều. Cây chuối không kham nổi nữa hoặc mọi người cảm thấy bịch nylon tiện dụng hơn. Thật ra, gói mọi thứ bằng lá là một kỹ năng đôi khi thất truyền ở nhiều gia đình buôn bán. Vấn đề là cách quăng rác ra đường từ xưa vẫn còn giữ lại cho đến nay. Công bằng mà nói, ăn xong và quăng luôn cũng… tiện thật. Tuy nhiên, mọi thứ đã thay đổi.
Thời kỳ quăng rác và có người… dọn
Dù bây giờ bạn có thể thấy bịch nylon đầy rẫy ngoài đường. Nhưng trong những thập niên 80 đến 90, chúng… rất quý.
Một câu cửa miệng các bà mẹ hay la con cái: “Không chịu học hành sau này chỉ có móc bọc”. Khái niệm này phản ánh thực tế rằng “móc bọc” là một công việc khả dĩ có thể kiếm sống được. Thời điểm đó, người ta thường bắt gặp vài cậu bé lang thang, đeo một bao bố lớn sau lưng, tay cầm thanh gắp dài, cứ thế gắp bất cứ bịch nylon nào tìm thấy trên đường. Đây là một công việc được đi đây đó, ngao du sơn thủy và khá nhàn nhã.
Đội quân “móc bọc” không nhiều nhưng cũng đủ làm cho các loại nylon, túi nhựa vắng bóng trên đường phố. Dù đôi khi quá đam mê, họ có thể gắp luôn dép nhựa, ca nhựa, xô nhựa… hớ hênh của chúng ta, những thứ còn dùng tốt. Tuy nhiên, nhờ đó mà sau kỷ nguyên bao bì lá, những bịch nylon đầu tiên không có cơ hội tràn ra sông, ra vỉa hè, công viên…
Ngày nay, sau nhiều thập kỷ bị các bà mẹ hù dọa, mọi người chăm chỉ học hành hơn và môi trường như chúng ta đang thấy. Không còn ai “móc bọc” cho các bạn nữa, phải tự cho rác vào thùng phân loại thôi.
Lý thuyết “Cửa sổ vỡ”
Nhiều thứ đã thay đổi. Đồ nhựa tiện dụng được chúng ta dùng nhiều hơn và rác thải nhựa vì thế tràn lan. Tuy nhiên, những buổi chiều ở công viên sẽ thư giãn hơn, chữa lành hơn nếu mọi thứ tươm tất, sạch sẽ.
Có một lý thuyết được hai nhà xã hội học James Wilson và George Kelling đưa ra năm 1982, lập luận rằng trong khu phố, nếu một cửa sổ bị vỡ kính, các ô cửa khác sẽ vỡ theo. Khung cửa vỡ đầu tiên không được sửa chữa là dấu hiệu cho thấy không ai quan tâm, do đó, việc bọn trẻ đá bóng, ném đá… làm vỡ thêm số còn lại cũng không hề hấn gì.
Và có lẽ không đâu lý thuyết này lại đúng hơn ở các khu vực công cộng tại Việt Nam, nơi chỉ một bịch chè bị vứt lại cũng đủ để biến cả thảm cỏ xanh thành bãi rác chỉ sau một buổi chiều hội hè. Bạn sẽ không làm việc đó ở trung tâm thương mại sạch boong, tòa nhà văn phòng sáng bóng. Nhưng nếu thấy rác có sẵn, chúng ta sẽ trở nên tự tin hơn khi quăng ra cái ly của mình.
Vì vậy, hãy cố gắng làm tốt ngay từ đầu. Bởi vì câu chuyện không chỉ nằm ở túi rác nhỏ của bạn, mà túi rác đó khuyến khích người khác cũng làm y như thế. Chiếc ly nhựa của bạn có thể “đập hết các ô kính còn lại trong khu nhà”.
Khó tâm hồn nào có thể lành lặn cho dù ngồi hàng trăm buổi dưới hoàng hôn nhưng bên cạnh đống ngổn ngang này.
Việc xả rác hợp lý như hoàn cảnh của ông bà, cha mẹ chúng ta đã thuộc về quá khứ. Bây giờ, vấn đề này nằm trong tay chúng ta; hãy có trách nhiệm dọn dẹp sau khi sử dụng. Hãy giữ cho bờ sông, công viên, bãi cỏ… luôn tươi đẹp. Hãy bỏ rác vào thùng. Hãy giữ cho mỗi chiều dã ngoại thật chữa lành, một lần nữa: Hãy bỏ rác vào thùng!
Sloth Đầu Đàn
