Thật khó tưởng tượng khi 60 triệu người Hoa tản ra khắp thế giới, phải tồn tại ở những nơi họ được chào đón hoặc bị đáp lại bằng ánh mắt e dè. Trong suốt nhiều thế kỷ, các hội quán này đã che chở cả về tinh thần lẫn vật chất cho những người con tha hương.
Vậy hội quán thực sự là gì? Vì sao nó từng đóng vai trò sống còn với người Hoa? Và đâu là điều khiến hội quán ở Việt Nam khác biệt so với phần còn lại của thế giới?
Hội quán là gì?
Ở Trung Quốc, những hội quán nội địa có ít nhất từ thời nhà Minh (1368 - 1644). Ban đầu, đó là chỗ tạm trú cho các thương nhân cùng quê, cùng ngôn ngữ, nơi họ có thể giao lưu, tụ họp. Sau này, người Hoa di cư đến bất cứ nơi đâu đều thành lập hội quán riêng của mình. Từ đó, nhiệm vụ của hội quán ngày càng rộng hơn.
Qua nhiều thế kỷ, bối cảnh hội quán mỗi nơi lại thay đổi ít nhiều theo hoàn cảnh hoặc chuyển biến xã hội. Tuy nhiên, vào đầu thế kỷ 18, khi người Hoa bắt đầu di cư khắp nơi trên thế giới, hội quán vô cùng quan trọng đối với những tha hương này.
Vai trò của hội quán
Trong lịch sử, hội quán không chỉ hỗ trợ cho cộng đồng người Hoa di cư khi họ gặp khó khăn trong việc bắt đầu cuộc sống mới, mà còn đóng vai trò lớn trong việc giúp họ duy trì mối liên hệ với quê hương, tổ tiên. Song song với đó, hội quán có thể hoạt động như một tổng công ty, nơi các giám đốc chi nhánh họp lại, đưa ra các quyết định về giá cả, chống lại đối thủ cạnh tranh, chia sẻ thị trường…
Có thể hình dung, khi bạn là một người Tiều từ Triều Châu chạy trốn nhà Thanh đến Chợ Lớn vào thế kỷ 18, bạn sẽ được vài người Tiều khác đón ở bến tàu, đưa đến hội quán Nghĩa An. Ở đó, bạn có được chỗ ngủ, bữa ăn nóng hổi, quần áo… Vài ngày sau, bạn được một công việc tạm thời hoặc vay vốn cho ý tưởng kinh doanh nào đó cùng với anh em họ hàng, bằng hữu trong làng thuộc Triều Châu của mình. Khi đau ốm hay thất bại, những người anh em trong hội quán sẽ hỗ trợ bạn vượt qua hay làm lại từ đầu. Trong một vài trường hợp, thành viên nghèo khó của hội quán qua đời, hài cốt của họ cũng được giúp gửi về quê nhà.
Bản thân người Hoa xem việc tham gia hội quán là một phần không thể thiếu của cuộc sống nơi đất khách quê người. Hệ thống hội quán được người Hoa khắp nơi nương tựa để vượt qua khó khăn kinh tế, xã hội tẩy chay hoặc bất công trong cuộc an cư lạc nghiệp đầy trắc trở.
Tóm lại, hội quán là một kiểu hội đồng hương nhưng toàn diện, thiết thực hơn, bao trùm đầy đủ các khía cạnh đời sống, kinh tế, cộng đồng, tâm linh…
Một điều đặc biệt nữa, tất cả các hội quán đều toát lên vẻ đẹp theo phong cách địa phương của mình. Hãy thử bước vào “hội đồng hương Triều Châu” nhé!
Vẻ đẹp của hội quán Triều Châu
Nghĩa An là tên cũ của Triều Châu, vùng đất cực đông tỉnh Quảng Đông, giáp ranh với Phúc Kiến. Vì vậy, thiết kế của hội quán Nghĩa An khá lạ so với các hội quán khác ở Sài Gòn, bao gồm sự giao thoa giữa phong cách Quảng Đông đặc trưng và cái nôi kiến trúc Phúc Kiến. Các tòa nhà được xây dựng sau cộng với lần trung tu cuối cùng lại phủ lên đó nét rực rỡ phương Bắc. Đây là một công trình kiến trúc phức tạp, có chiều sâu lẫn sự đồ sộ, quy mô.
Kiến trúc Phúc Kiến trên hội quán Nghĩa An
Phía trước, bạn sẽ thấy các lớp mái cong nhẹ lên ở hai đầu kiểu đuôi én đặc trưng. Cùng với đó là nghệ thuật chạm khắc sứ cắt rực rỡ hình tượng động vật, hoa lá, phong cảnh và các sinh vật thần thoại đặt trên mái, cổng hoặc các bộ phận khác của công trình. Những chi tiết này cực kỳ tinh xảo, cuốn hút khiến chúng ta khó rời mắt được.
Những ảnh hưởng Quảng Đông
Hai bên hội quán Nghĩa An được bố trí kiểu “hẻm lạnh” phong cách Lĩnh Nam, Quảng Đông để tăng tốc độ gió bên trong và tạo hiệu ứng làm mát cho cả tòa nhà. Nối với sảnh chính là khung cửa tròn đỏ rực như trong một bộ phim của Vương Gia Vệ.
Một nét Quảng Đông khác nữa là phần đầu hồi "tai wok" (wok là một loại nồi cổ lớn của người Quảng). Những bức tường cong trên mái nhà, mô phỏng hình dạng của quai nồi, có khả năng chống cháy và thông gió tốt. Khi hỏa hoạn, đầu hồi cao vút có thể ngăn lửa lan rộng và xâm nhập; khi gió thổi, đầu hồi có thể đem gió lùa vào ngõ hẻm rồi tràn vào nhà qua cửa ra vào, cửa sổ. Tai wok chủ yếu được thấy ở các công trình theo phong cách Quảng Đông, nhưng người Khách Gia cũng có đầu hồi hình tai wok tương tự.
Nét Bắc Kinh rực rỡ
Một điều đặc biệt khác, bạn sẽ không thấy hội quán nào ở Sài Gòn sử dụng hệ thống màu kiểu Bắc Kinh này. Có năm màu cơ bản: trắng, xanh lá, đen, đỏ, vàng lần lượt đại diện cho Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ, đồng thời cũng là Đông, Tây, Nam, Bắc và màu vàng trung tâm. Một tấm hình chụp hội quán Nghĩa An vào năm 2008 không có hệ màu này. Tuy nhiên, phần mái của các tòa nhà phía sau cũng mang nét Bắc Kinh ít nhiều. Kiểu vi kèo này hoàn toàn không có ở hội quán Quảng Triệu, Phúc Kiến, Hải Nam...
Vẻ đẹp của hội quán Nghĩa An bao gồm rất nhiều yếu tố: kiến trúc, hòa sắc, không gian, nhịp điệu và những đặc điểm văn hóa hòa trộn thú vị, xứng đáng nằm trong bất kỳ sổ tay du lịch nào.
Ngày nay, đặc biệt là ở Việt Nam, hội quán không còn đóng vai trò như một trung tâm nâng đỡ, tìm kiếm cơ hội cho những người Hoa di cư đi tìm cuộc sống mới nữa. Các yếu tố hành chính, kinh tế cũng dần biến mất. Điều này xảy ra chậm hơn ở các hội quán Singapore, Malaysia, Mỹ… Thời gian làm mọi thứ biến đổi.
Tuy nhiên, không vì thế mà yếu tố văn hóa và tâm linh bị mất đi. Nhiều người đứng trước hoàn cảnh khó đoán vẫn đến đây, cầu xin hoặc hỏi ý kiến các vị thần từng đỡ đầu cho tổ tiên của họ, những con người xưa kia thậm chí còn hoang mang bối rối hơn. Câu trả lời mà họ nhận được chính là mối liên hệ không chỉ giới hạn trong một lãnh thổ cụ thể mà còn vượt qua ranh giới quốc gia, kết nối các cộng đồng với tổ tiên của mình, bằng một sợi dây vô hình chắc chắn, khả thi.
Bài viết có tham khảo tư liệu của:
www.chinaknowledge.de
www.sohu.com/a/422657008_755852
Sloth Đầu Đàn
