Chúng ta từng biết đến nhà của Đại gia Nguyễn Văn Hảo, nhà chú Hỏa (nay là bảo tàng Mỹ Thuật)… những ngôi nhà tuyệt đẹp đậm nét kiến trúc Pháp, do người Pháp thiết kế ở Sài Gòn. Nhưng một người Việt sẽ làm gì cho cơ ngơi của mình?
Hãy theo chân một danh nhân Việt Nam, người hoàn toàn xa lạ trong giới thượng lưu lúc bấy giờ...
Bậc sáng lập
Trước kia, Long Sơn là hòn đảo tách biệt với đất liền. Còn đây là bánh lái khổng lồ của con tàu cách đây hơn 120 năm đã đưa hai mươi người đàn ông từ Hà Tiên vượt biển đến Bà Rịa, Vũng Tàu.
Trong vòng khoảng hai mươi năm sau đó, họ xây trên hòn đảo hoang vắng này một ngôi Nhà Lớn, năm dãy phố cho lưu dân mới đến lập nghiệp, nhà hội họp, trường học, chợ, nhà máy xay xát lúa gạo, kho chứa thóc, nhà đèn, xưởng mộc, các hồ tích trữ nước ngọt... Một quần thể được quy hoạch đầy đủ, chặt chẽ, khoa học theo kiểu Châu Âu.
Người đàn ông dẫn đầu tên Lê Văn Mưu, sau này mọi người quen gọi là ông Trần.
Vẻ đẹp của ngôi Nhà Lớn ở Long Sơn
Hãy ngắm nhìn dãy ngói đỏ tươi từ các ngôi lầu Trời, lầu Tiên, lầu Phật để thấy mức độ hoành tráng tuyệt đẹp của khối kiến trúc kỳ lạ này.
Các quần thể này khép kín, được nối với nhau bởi những cây cầu bắc giữa không trung, nơi bạn cảm nhận được nắng, gió biển vi vu thổi tới không ngừng.
Nếu nhìn xuống phía dưới, đó là kiểu kiến trúc Tứ hợp viện nhiều lớp cách đây hàng ngàn năm, với khoảng sân vườn được vây quanh bởi các khối nhà từ bốn hướng Đông, Tây, Nam, Bắc.
Từ trên cao, bạn có thể nhìn thấy núi đồi xanh phía xa xuyên qua dãy ngói đỏ. Những khung cảnh khá giống với cái tên - bạn đang nhìn mọi thứ theo kiểu thần tiên từ lầu Trời, lầu Tiên.
Những người Việt xưa cũng thật biết cách thư giãn.
Những chi tiết điêu khắc kỳ lạ
Bây giờ, chúng ta có thể đi xuống phía dưới. Bạn có thể đã quen kiến trúc Việt Nam hoặc Trung Hoa với kiểu điêu khắc rồng phụng, mai, lan, cúc, trúc... Nhưng những người con miền biển này làm mọi thứ khác đi:
Con cua biển theo tỉ lệ 1:1 này được chạm thẳng vào cột gỗ với các chi tiết tách hẳn ra phía ngoài như càng, chân, mái chèo thật sống động. Đến gần hơn chút nữa, bạn có thể thấy đôi mắt hay những chấm tròn trên chiếc càng lớn không khác gì một con cua thật.
Rất nhiều tác phẩm chạm trổ tinh xảo, tỉ mỉ khắp Nhà Lớn, bao gồm những họa tiết Á Đông đặc trưng và cả đời sống hằng ngày nơi đây như rùa, ba ba, rong biển... Thẩm mỹ, trình độ thủ công, sự khéo léo sáng tạo xung quanh công trình này, chúng ta chỉ có thể bắt gặp ở Nhật, Trung Quốc hay các nền văn hóa lớn.
Khác với nội thất đầy chi tiết bên trong, phía ngoài Nhà Lớn lại mang màu sắc biển cả pha chút Á Đông cổ điển vui tươi, đầy năng lượng.
Những tư tưởng cấp tiến
Ông Lê Văn Mưu gần như đã lập ra một nền văn hóa, tôn giáo mới ở đây, dù vẫn dựa trên nền tảng Nho giáo cổ điển. Những gì được thờ trong Nhà Lớn là những triết lý sống, các tư tưởng hướng thiện hơn một vị thần thánh cụ thể.
Ngôi nhà được quy hoạch theo khu vực, chức năng và con người bên trong chỉ việc sống theo các sắp xếp khoa học đó.
Còn điều kỳ lạ khác ở đây: trải qua hơn 120 năm sinh sống. Toàn bộ cư dân trong ngôi nhà rộng gấp vài lần trung tâm thương mại này chỉ sử dụng hai chiếc quan tài. Một chiếc hư hỏng đã bị tiêu hủy và chiếc hiện tại:
Một người mất đi sẽ được đặt vào quan tài đem đến nơi chôn, nhưng chôn không có áo quan. Quan tài được mang về tái sử dụng lại. Nếu nhiều người mất cùng lúc, tất cả sẽ bàn bạc và an táng lệch giờ nhau. Tục lệ ở đây cũng không làm đám tang quá một ngày, không xem giờ chôn cất... Tất cả diễn ra đơn giản, gọn gàng. Đó là những tư tưởng rất cấp tiến so với hàng trăm năm trước mà chúng ta có thể chứng kiến. Thậm chí ngày nay, phong tục này vẫn quá mới mẻ, hiện đại.
Xung quanh Nhà Lớn, mọi thứ được quy hoạch bài bản cụ thể: trường học, chợ, công xưởng, nghĩa trang... ở những khu vực hợp lý, khoa học như thể một thành phố với quy mô nhỏ.
Có rất nhiều thứ bạn có thể khám phá ở Nhà Lớn và khu vực Long Sơn xung quanh. Nhưng điều thú vị nhất chính là một người Việt cách đây hàng trăm năm, mang tư tưởng tiến bộ vượt bậc đã sáng lập nên khu định cư to lớn này. Ông tìm ra cách thức hoàn chỉnh để đặt nền tảng tư tưởng, văn hóa, tôn giáo cho cả hòn đảo. Những tiêu chuẩn mà người Pháp đã phải trải qua thời gian rất dài mới kịp mang đến Việt Nam. Khi dạo bước trên các ban công từ lầu Trời, lầu Tiên... hoặc băng qua những các cầu bắc giữa không trung, bạn nhìn xuống phía dưới trùng trùng ngói đỏ, các dãy nhà nối tiếp nhau, khung cảnh ngoạn mục điện ảnh... Lúc này, câu hỏi sẽ xuất hiện: Tại sao hàng trăm năm trước, có người dám nghĩ đến việc làm vĩ đại này?
Sloth Đầu Đàn
