Nếu bình chọn một nhân vật lịch sử lớn nhất của Sài Gòn, đó có thể là ông.
Nếu bình chọn công trình kiến trúc cổ kính hùng vĩ nhất của Sài Gòn, đó vẫn là lăng của ông.
Không Pháp, không Hoa, một đền thờ mang đậm chất Việt Nam nằm yên bình giữa một khu phố hỗn loạn. Ở đây, khung cảnh phảng phất vẻ đẹp cổ kính của kinh thành Huế rõ nét. Thế nhưng, câu chuyện lại xuất phát từ miền Nam…
Câu chuyện của những người thái giám
Hầu hết các triều đại phong kiến như Ấn Độ, Trung Quốc, Triều Tiên… đều có thái giám. Một số việc nặng nhọc trong cung cấm không thể dùng đàn ông, bởi vì các cung nữ nhan nhản và họ cũng có một số nhu cầu nhất định. Vì vậy thái giám lấp đầy khoảng trống đó mà không nảy sinh những rắc rối không cần thiết. Có hai loại thái giám:
- Giám sinh là những người sinh ra đã có khiếm khuyết bộ phận sinh dục, không đủ chi tiết này hay chi tiết kia, hoặc hỏng toàn bộ. Họ được làng xã ghi nhận, khi đến tuổi thành niên sẽ nhập cung làm thái giám.
- Giám lặt bi thảm hơn. Họ phải trải qua quá trình đại phẫu cực kỳ đau đớn. Lúc này, với trình độ y học hạn chế, người ta khử trùng bằng nước tiêu đen hoặc ớt, sau đó cắt xoẹt và đặt ống kim loại ở đó. Trong vài ngày, vị thái giám tương lai không được ăn uống để tránh tiểu tiện cho đến khi cái ống được rút ra. Một số có thể chết dần vì đường niệu đạo bị thu hẹp ngoài dự kiến, trong trường hợp này, ca phẫu thuật đã không thành công.
Phần bị cắt bỏ gọi là “bảo cụ”, được ướp sấy bằng những kỹ thuật riêng, giữ gìn cẩn thận. Mỗi khi thăng tiến, thái giám phải trình bảo cụ ra để chứng minh cho quá trình… tịnh thân của mình. Khi một thái giám chết đi, người ta sẽ dùng nó may dính lại trong lúc tẩm liệm để khôi phục nguyên trạng, sau này còn ăn nói với tổ tiên. Không phải ngẫu nhiên khi quân Pháp tấn công kinh thành Huế, vua quan, cung tần hoảng loạn tháo chạy, chỉ có các vị thái giám nán lại đôn đáo đi tìm bảo cụ của mình rồi mới tính đến việc thoát thân. Vật này thật sự là "của quý" cho dù còn sống hay đã qua quá trình tẩm ướp công phu.
Công việc nặng nhọc nhất đối với thái giám là tắm cho các phi tần. Nghe có vẻ hấp dẫn với chúng ta nhưng với họ thì không. Phi tần thường tắm khuya để ngủ với vua nên việc khiêng vác, giữ cho nước luôn ấm, chuẩn bị vô số các loại hoa ướp các bà không đơn giản chút nào. Một số phi tần có thói quen tắm lâu, mát xa thư giãn… nhưng thái giám lại phải làm trong tư thế quỳ, cúi mặt, không được nhìn lên.
Khi bệnh tật, cận kề sinh tử, thái giám phải đi ra ngoài khu vực riêng của mình, không được chết bên trong kinh thành. Nếu bạn đến Huế, hãy ghé thăm chùa Từ Hiếu, chùa này tập trung hầu hết mộ của các thái giám triều Nguyễn vẫn còn nguyên vẹn cho đến nay.
Nhìn chung, thế giới mấy trăm năm trước không như ngày nay, cộng đồng LGBT mới mẻ này bị xem thường, kỳ thị. Khiếm khuyết về niệu đạo làm họ không chủ động giữ được nước tiểu bên trong, vì vậy sự nặng mùi là nguyên nhân khác để bị xa lánh, chế giễu. Mất bộ phận đàn ông cũng ảnh hưởng đến thể chất, tính tình. Nhiều thái giám trở nên độc ác, tàn nhẫn với người khác. Trong xã hội kém văn minh, khuyết tật này không được cảm thông.
Cũng sinh trưởng, lớn lên với hoàn cảnh như thế, nhưng vị thái giám triều Nguyễn này lại khác hẳn.
Tả quân Lê Văn Duyệt
Lê Văn Duyệt sinh ra ở Tiền Giang, ông là Giám sinh, sinh ra đã khiếm khuyết. Lịch sử không nói rõ khuyết phần nào nhưng hầu hết ghi chép của các thương nhân Anh quốc đến Sài Gòn thế kỷ 18, đều miêu tả ông không có râu, giọng the thé nữ tính. Điều này chứng tỏ sự thiếu hụt của nội tiết tố nam, testosterone.
Trong lịch sử thành lập của Sài Gòn, Gia Định, Lê Văn Duyệt có lẽ là nhân vật quan trọng nhất. Người đã tham vọng thông thương, mở rộng kinh tế thị trường, hướng tầm nhìn thoáng đạt đến các nền văn minh tiên tiến vượt bờ đại dương. Dưới thời của ông, vùng đất phía Nam cực thịnh ra đời, đặt tiền đề cho văn hóa rộng lớn, đa sắc tộc, đa tôn giáo sau này. Không phải ngẫu nhiên mà một thái giám vượt qua mọi giới hạn và định kiến xã hội thời đó, vươn lên trở thành vị tướng tài ba, bách chiến bách thắng, nhà kỹ trị đại tài, người chỉ đứng sau vua của một nước.
Di sản của Lê Văn Duyệt rất đồ sộ, trong đó bao gồm cả những câu chuyện tranh cãi. Nhưng hãy ghé thăm Lăng mộ của ông trước, một kiến trúc với quy mô thậm chí lớn hơn cả một số vua triều Nguyễn.
Vẻ đẹp của Lăng Tả quân Lê Văn Duyệt
Mặc dù bị vây quanh bởi chợ Bà Chiểu, đường Trịnh Hoài Đức, Vũ Tùng… những khu vực nhộn nhịp huyên náo, nhưng lăng Lê Văn Duyệt lại toát lên sự trầm mặc mênh mang đặc trưng kiểu cố đô cổ kính.
Có rất nhiều điều để chúng ta phải dừng lại ở đây, từ các bức tường bao chạy dài, cây đa cổ thụ đang phủ trùm lên cây thốt nốt già cỗi, cánh cửa gỗ đỏ tươi vương triều, lăng tẩm sử dụng khối đá lớn, hùng vĩ…
Tuy nhiên, hệ thống mái trùng điệp và kỹ thuật chạm khắc đá, sành sứ tỉ mỉ, công phu mới làm bạn ngạc nhiên nhất. Mọi chi tiết đều toát lên sự hoàn hảo, chỉn chu của nghệ thuật kiến trúc Việt Nam cổ điển. Vẻ đẹp quý phái này đến từ vô số chi tiết nhỏ xíu được đặt đúng vị trí, khéo léo trình diễn mình trong tổng thể hài hòa sinh động. Quy mô và độ bao phủ trải dài của các mảng tuyệt tác này lại là một ma thuật khác, có thể níu giữ bước chân du khách rất lâu.
Có thể thấy rằng so với những thái giám bị gạt ra ngoài lề xã hội khi về già, Lê Văn Duyệt là một hình tượng rất khác. Lăng tẩm đồ sộ của ông và quan trọng nhất là sự tôn kính của người dân phía Nam không phải tự nhiên mà tồn tại qua hai trăm năm trải dài.
Ba người vợ của Tả quân Lê Văn Duyệt
Mặc dù là Thái giám nhưng vua Gia Long đã đặc cách ban cho Lê Văn Duyệt một người vợ, cung nhân Đỗ Thị Phẫn.
Sau thời kỳ của Gia Long, vua Minh Mạng đã san phẳng mộ Lê Văn Duyệt, khắc lên bia hàng chữ mang tính chất kỳ thị giới tính thứ ba rõ rệt (Mộ tên hoạn quan lộng quyền). Hậu quả là sau đó hơn mười năm, được phục dựng lại, hai ngôi mộ song táng nằm cạnh nhau không có thông tin rõ ràng. Nhưng chiếu theo phong tục người Việt, Tả quân sẽ nằm bên trái và vợ ông bên phải.
Không có nhiều thông tin về chánh thất Đỗ Thị Phẫn, ngoài tấm bia ghi công lao đóng góp tiền cho việc xây dựng Thất Phủ Quan Võ Miếu của cộng đồng người Hoa di cư vào năm 1819. Tấm bia hiện này nằm ở hành lang Bảo tàng Thành Phố Hồ Chí Minh.
Bên trái và phải lăng Lê Văn Duyệt, cách một con đường mang tên ông và đường Trịnh Hoài Đức, còn có mộ của hai người vợ sau. Vì là vợ lẽ, họ không được chôn trong lăng mà phải nằm đơn độc ở ngoài. Hai ngôi mộ không bia, không tên tuổi, chỉ đơn giản đặt phía trên hai con người từng có chút danh phận nằm lẻ loi bên dưới, y như cách họ từng nằm khi còn sống.
Vào khoảng những năm 2018, có một đợt trùng tu bia mộ cho hai bà theo phong cách hài hước. Đó là một công việc nặng nhọc khi những người công nhân đã sơn lại tổng thể trong khi cố nhịn cười.
Dù sao, ngày nay, tổng thể màu xám và vàng này vẫn dễ chịu hơn rất nhiều.
Ngày nay, thật kỳ lạ khi nhìn thấy Lăng của Tả Quân Lê Văn Duyệt và những người vợ của ông nằm bao quát một khu vực rộng lớn đầy cây xanh yên bình sát trung tâm thành phố. Xung quanh, thỉnh thoảng đàn bồ câu sà xuống rồi lại vút lên cao. Ngôi mộ to lớn của con người từng quan trọng nhất Sài Gòn nằm đó, ghi dấu cuộc đời như chuyến bay của một cậu bé khiếm khuyết ở ngôi làng nhỏ vô danh đất Tiền Giang, sau cùng đạt đến những danh hiệu cao quý nhất và kết thúc trong sự tôn kính, tin tưởng của người dân phương Nam.
Bài viết có tham khảo tư liệu của:
Việt Sử Giai Thoại, tác giả Nguyễn Khắc Thuần
Eunuchs in Vietnam: what’s missing? (Katherine A. Bowie)
Sloth Đầu Đàn
