Giống như Huế, Kyoto là cố đô của đất nước mặt trời mọc. Người kinh thành ở đâu cũng xem trọng sự tao nhã, chuẩn mực giao tiếp. Nhưng dân Kyoto đẩy mọi thứ đi xa đến mức phần còn lại nước Nhật đều cảm thấy bối rối trước cuộc chiến tâm lý của họ. Khi làm việc với họ, các cuộc họp có thể kéo dài gấp ba lần bình thường nếu bạn không nắm bắt được những tín hiệu ngầm này.
Văn hóa “Đọc không khí”
Thật ra, người Việt có thể cư xử thế này trong mức độ nào đó. Bạn tỏ tình với một cô gái, cô ấy nói bạn xứng đáng có người khác tốt hơn. Đó là lời từ chối gián tiếp và bạn không cần phải giải thích chưa tìm được cô tốt đó. Việc cảm nhận ý tưởng thông qua một diễn đạt chẳng mấy liên quan là bình thường trong xã hội Á Đông. Tuy nhiên, người Nhật nâng nó lên một mức độ khác hẳn. Họ gọi là “kuuki wo yomu” - Đọc không khí.
Ví dụ ngày nào đó, bạn trình bày xong một kế hoạch với khách hàng Nhật, họ bỗng nhiên bàn về các món ăn trong chợ Bến Thành. Thế là bạn nhiệt tình hướng dẫn họ sang Chợ Lớn, nơi ẩm thực phong phú hơn rồi nhắc lại ý tưởng của mình. Những người Nhật im lặng một chút, sau đó tiếp tục nói về Chợ Lớn. Điều này có nghĩa bạn nên chốt vấn đề bằng cách chuyển sang kế hoạch B hoặc dò hỏi xem họ cần gì thêm. Nếu không, hai bên sẽ dắt nhau tham quan hết các chợ trong thành phố đến tận khuya. Người Nhật không nói lời từ chối, họ né tránh mọi sự thẳng thắn trực diện như chúng ta.
Dù sao, đây là dạng “không khí” dễ đọc nhất. Ở Kyoto, trời trong suốt hơn.
Dân cố đô và trò chơi chữ khó nhằn
Một câu chuyện có thật nổi tiếng trên các diễn đàn Nhật. Doanh nhân nước ngoài nọ đến gặp đối tác Kyoto. Họ trao đổi lúc lâu và người Nhật kia khen chiếc đồng hồ của anh doanh nhân đẹp. Được dịp, anh ấy nói sơ qua về các tính năng. Tuy nhiên, đây chỉ là lời khen được mã hóa. Anh nước ngoài sau cùng cũng nhận ra sự thật ẩn phía sau: “Cuộc trò chuyện này kéo dài quá lâu rồi”. Lời tán dương vô hại chỉ để chủ nhân nhìn vào đồng hồ của mình và chú ý thời gian. Đó là cách giao tiếp phức tạp của người Kyoto.
Còn đây là một tấm gương khác. Một hiệu trưởng người gốc Phi nhận nhiệm sở ở Kyoto. Khi năm học bắt đầu, ông ta mời các đồng nghiệp đến mở tiệc tại căn hộ của mình. Hôm sau, người hàng xóm trên hành lang nói rằng anh ấy ghen tị với không khí vui vẻ trong buổi tiệc. Vị hiệu trưởng nghĩ rằng đây có thể là cơ hội để giao lưu. Bữa tiệc tiếp theo, ông mời anh hàng xóm nhưng anh ta không đến. Thay vào đó, cảnh sát gõ cửa vì khiếu nại ồn ào từ anh kia. Hàm ý tinh tế đằng sau câu “Bữa tiệc vui quá” lại là “Tôi phải chịu đựng âm thanh từ nhà ông”.
Phong cách dân cố đô thật… đáng sợ. Ngay trên chính các diễn đàn kia, người Nhật ở các vùng miền khác cũng phải sợ hãi người Kyoto.
Làm sao để đọc được không khí khi làm việc với người Nhật?
Đầu tiên, hiểu văn hóa là điều không thể tránh khỏi. Ở Nhật có rất nhiều trang web nói về tính cách người Việt, làm sao để làm việc với người Việt…Chiều ngược lại của chúng ta, việc chủ động tìm hiểu về họ cũng là điều cần thiết. Sau đó, bạn sẽ biết điều gì là bình thường, điều gì là bất thường trong cách cư xử của người Nhật. Những bất thường luôn gửi đi một tín hiệu. Tuy nhiên, điều này cũng chỉ tác dụng với người Tokyo, người Osaka, Sapporo… Còn với Kyoto, đành chịu. Bởi vì bạn không thể “đọc không khí” khi chữ viết quá nhỏ hoặc nội dung quá rối rắm. Nhưng nên kết luận rằng, nếu sếp hay đối tác đến từ Kyoto, sự chừng mực cần tăng lên gấp đôi.
Ngoài ra bạn có thể tải trò chơi Kuukiyomi này. Nó khá vui với những tình huống cụ thể như đang trên thang cuốn, hai người xuất hiện phía sau, bạn phải làm gì? Tìm kiếm sự đồng điệu trong việc giã bánh mochi… Thông thường, bạn sẽ thua trong rất nhiều tình huống, nhưng thua trò chơi… đỡ hơn ngoài đời thực rất nhiều.
Dù sao, có người này và người kia, ở đâu cũng vậy. Khó tính của người Huế đã nổi tiếng, nhưng so với Kyoto vẫn còn là thoáng đãng. Điều này cho thấy sự nhạy cảm trong giao tiếp không chỉ thuộc về phép lịch sự, đôi khi đó còn là chiếc chìa khóa quan trọng để bước vào một nền văn hóa khác.
Khi hiểu được sự phức tạp và cả những áp lực vô hình trong văn hóa giao tiếp kia, chúng ta có thể phần nào thấy được vì sao môi trường sống cởi mở và chân thành ở Việt Nam lại hấp dẫn người Nhật đến vậy. Có lẽ đối với nhiều trong số họ, sự "khó tính" dễ đoán của người Huế vẫn là một làn gió mới mẻ và dễ chịu hơn nhiều. Và dù Nhật Bản nằm trong số những quốc gia phát triển nhất thế giới, nhưng làm một người Nhật cũng không dễ dàng gì.
Sloth Đầu Đàn
