Đầu tiên, hãy lướt qua không gian mê hoặc này. Mặc dù các tòa nhà khá cao và gần nhau, tuy nhiên bên dưới, bạn cảm giác mình đi dạo trong sự mềm mại của nhiều hình khối siêu thực thay vì bị choáng ngợp như những tòa nhà hiện đại ngày nay.
Đây là trường Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, nhưng những gì chúng ta chiêm ngưỡng không chỉ đơn giản như thế. Dòng thời gian cất giấu biết bao câu chuyện của nhiều nhân vật lừng lẫy đã tạo nên vẻ đẹp lãng mạn thanh nhã này.
Đóng góp của một tổ chức vừa đóng cửa
Đại học Y Dược được xây với kính phí 4 triệu USD vào năm 1966. Bản vẽ của nó hoàn tất năm 1961, thời điểm Cơ quan Phát triển Quốc tế Mĩ (USAID) vừa ra đời. Cơ quan này tài trợ một nửa kinh phí xây dựng trường, đó gần như một trong những việc làm đầu tiên của họ khi thành lập.
Năm 2025, Tổng thống Donald Trump đóng cửa tổ chức này. Ông cho rằng những khoản tiền tài trợ như xây trường ở Việt Nam không còn phù hợp nữa. Sáu mươi ba năm tồn tại của họ khép lại bằng dòng chữ trên website “Cảm ơn sự phục vụ của các bạn” mà không còn bất kỳ thông tin nào thêm.
Một kiến trúc sư của thế giới
Các hình khối này mang dáng dấp của kiến trúc hiện đại miền Nam, nhưng ở quy mô đồ sộ hơn dù đã được các chi tiết làm mềm mại đi rất nhiều. Điều này tạo nên sự quen thuộc cần thiết cho một kiến trúc tiêu biểu ở Sài Gòn.
Có hai bên tham gia thiết kế trường Đại học Y Dược: công ty Smith, Hinchman & Grylls của Mĩ và nhóm ở Việt Nam gồm năm người, được dẫn dắt bởi kiến trúc sư Ngô Viết Thụ.
Trong danh sách những người chiến thắng từ năm 1720 đến nay của giải thưởng Grand Prix de Rome (hay còn gọi là Khôi Nguyên La Mã dành cho nghệ thuật/kiến trúc), Ngô Viết Thụ là cái tên tiếng Việt duy nhất được vinh danh vào năm 1955. Những người đoạt giải sẽ trở thành cư dân của Roma trong ba năm, cùng nhau nghiên cứu về kiến trúc, quy hoạch đô thị.
Ảnh hưởng về kiến trúc của ông trải dài khắp miền Nam mà bạn có thể nhìn thấy như nét mềm mại trong sự chắc chắn ở Đại học Y Dược, quy mô hiện đại Á Đông từ Dinh Độc Lập, tầng lớp phức tạp trải dài Chợ Đà Lạt, vẻ kiêu hãnh rộng mở của nhà thờ Phủ Cam…
Ngô Viết Thụ mất năm 2000 ở Sài Gòn, khép lại một chương rực rỡ của kiến trúc hiện đại miền Nam và những công trình đã để lại dấu tích chưa bao giờ phai nhạt cho đến ngày nay.
Sự nhầm lẫn về một công ty kiến trúc
Trong những nhân tố góp phần xây dựng ngôi trường miền Nam đặc trưng này, chỉ có công ty Smith, Hinchman & Grylls còn tồn tại cho đến nay.
Mặc dù hầu hết tài liệu trong nước lẫn nước ngoài đều nói rằng phía Mĩ tham gia vào công trình là công ty Caudill Rowlett Scott. Tuy nhiên, một biên bản họp quý của Đại học Y Dược vào năm 1961 tiết lộ rằng nhóm kiến trúc sư đến từ Smith, Hinchman & Grylls mới thực hiện dự án. Điều này đúng với việc họ rất kinh nghiệm trong lĩnh vực y tế, giáo dục và các công trình cộng đồng lớn. Ngày nay, trải qua 172 năm hoạt động, Smith, Hinchman & Grylls đã đổi tên thành SmithGroup, nằm trong nhóm 50 công ty kiến trúc lớn nhất thế giới. Và đừng quên họ đã từng hợp tác với chúng ta để xây nên ngôi trường đại học thanh lịch này.
Helmut Jacoby
Đầu tiên, hãy xem qua bản diễn họa kiến trúc của Đại học Y Dược:
Diễn họa trên giấy này hoàn toàn giống với không gian, bầu không khí nguyên bản của ngôi trường sau đó:
Bản vẽ được trình bày bởi Helmut Jacoby, một kiến trúc sư người Đức đã qua đời vào năm 2005 ở tuổi 79, người cuối cùng và cũng là họa sỹ kiến trúc tài năng nhất. Ngày nay, khi tất cả những bản vẽ phối cảnh đều được thể hiện bằng máy tính, những gì Jacoby để lại vẫn cực kỳ cô đọng, cuốn hút. Ông tìm kiếm sự thật trong miêu tả, rút gọn bầu trời, cây cối, nước… làm cho công trình tuyệt đẹp như nó vốn có. Không thêm thắt, không gây hiểu lầm, không nịnh hót, sến súa như các bản vẽ render 3D ngày nay.
Jacoby tin vào độ chính xác và phương pháp cực kỳ tỉ mỉ công phu, đôi khi phải vẽ đi vẽ lại nhiều lần bằng bút kim để tạo ra một mạng lưới tinh tế các đường nét gợi lên sắc thái và khối lượng của công trình.
Dường như với chính cách làm tốn kém thời gian này, ông đã tự làm mình kiệt sức. Helmut Jacoby rời bỏ ngành kiến trúc Mĩ sau mười năm làm việc với rất nhiều kiến trúc sư nổi tiếng và trở về quê nhà. Nói một cách dễ hiểu, nếu bạn xem thiết kế như một bản nhạc, bản vẽ của ông là một dàn nhạc chơi xuất sắc nhất.
Và một trong những bản phối du dương đó nằm ở Sài Gòn.
Ngày nay, khi bạn đi qua một công trình tuyệt mỹ nào đó, vẻ đẹp của vùng sáng tối, bóng đổ, không gian, bố cục… rất dễ làm chúng ta chìm đắm vào. Nhưng đó là những gì bên ngoài, phía sau còn bao gồm rất nhiều công sức, tài năng và câu chuyện của các nhân vật vĩ đại khác. Để sau đó bước đi giữa các mảng tường trắng lung linh này, bạn tự hỏi: tất cả những chuyện này có thể xảy ra ở Sài Gòn nhỏ bé sao?
Sloth Đầu Đàn
