Sát bên Sài Gòn, một đô thị cổ khác cũng có nhiều kiến trúc trăm năm tuyệt đẹp như chúng ta. Dù tráng lệ hay dân dã, chúng đều toát lên vẻ kỳ bí. Giống như lò gạch trăm tuổi này chẳng hạn, một mái vòm kiểu Chămpa rõ nét nhưng lại nằm ở Gò Công, Tiền Giang.
Ngày nay, tất cả rêu phong ở đây đều cố giữ lại câu chuyện cũ kỹ đang tụt lại với thời gian. Dù sao, lò gạch của ông Võ Công Tồn vẫn còn giữ lại được những thông tin cần thiết dù kiến trúc cốt lõi của nó thì không. Ngược lại với ngôi đình thấp thoáng nét Angkor này, người ta trùng tu vẻ ngoài của nó, nhưng câu chuyện nguyên bản bị che lấp hoàn toàn bên dưới các rễ cây chằng chịt.
Kiến trúc kỳ lạ của đình Gò Táo
Theo định nghĩa, đình là một kiến trúc cổ truyền thống ở làng quê, nơi hội họp cộng đồng. Vì vậy, hầu hết các ngôi đình mà chúng ta thấy đều mang đậm dấu ấn thiết kế Việt Nam, nhưng đình Gò Táo thì không.
Năm mái vòm cung nguyên kiểu Romanesque này không thể nhầm lẫn. Phía sau hàng rễ cây, vẫn còn thấp thoáng thức cột corinthian La Mã đặc trưng với hoa văn mai tứ quý, mây nước xen lẫn... lá nguyệt quế. Dù sao, kỹ thuật phù điêu ở đình Gò Táo cũng đạt mức thượng thừa.
Nếu không có những cây bồ đề bao phủ xung quanh, tổng thể mặt trước đình Gò Táo sẽ gần giống kiểu châu Âu này:
Công trình này được xây dựng khá sớm vào năm 1907, khi người Pháp vào miền Nam chưa lâu. Thông tin trên bia đá cũng ghi lại việc nhiều tổ chức chống Pháp từng hội họp tại đây. Thật kỳ lạ khi Pháp xây dựng một nơi để chính những người chống lại họ có thể tụ tập lại. Tuy nhiên, ngày nay không ai còn có thể trả lời câu hỏi này. Ngay cả việc vì sao Hoàng Thái Hậu Từ Dũ cho trùng tu ngôi đình này vào năm 1907 theo phong cách kiến trúc phương Tây cũng là một dấu hỏi lớn.
Ngày nay, dựa vào những gì còn sót lại, chỉ biết rằng đây là công trình quan trọng có sự tham gia của người Pháp, người Việt và bằng cách nào đó, một kiến trúc văn hóa Việt Nam truyền thống lại được bao phủ bởi vẻ bề ngoài Phục Hưng phương Tây. Tiếp theo, những gốc bồ đề phía trên lại chồng lên thêm lớp thời gian mới mẻ, xóa dần các dấu tích đặc trưng. Có thể chắc chắn rằng trong mười năm tới, sự điệu đà của các đầu cột corinthian sẽ nằm phía dưới lớp rễ cây dày đặc.
Đình Gò Táo thờ ai?
Đây lại là một bí ẩn khác.
Phía sau bề ngoài châu Âu lại là kiến trúc đình Việt Nam đặc trưng với 6 nhịp chiều sâu, tiền điện, hậu điện, khung gỗ, mái ngói âm dương... Bàn thờ chính điện chỉ có chữ "Thần", hai bên Tả ban, Hữu ban như bất kỳ ngôi đình nào khác. Ngoài ra, không có tượng hay bài vị của bất kỳ ai. Bên ngoài cổng chính vẫn còn ba chữ Bí Thánh Trạch, có nghĩa ơn thánh bao trùm. Nhưng bên trong không nói rõ thánh nào. Hằng năm, đình đều tổ chức lễ cầu Ông, nhưng cũng không ai rõ Ông là ai.
Nhiều tài liệu nói đình Gò Táo nguyên gốc có từ thời Minh Mạng, thờ Tả quân Lê Văn Duyệt, bản sắc phong đã bị thất lạc. Tuy nhiên, Minh Mạng cũng là người phế truất và xét tội Lê Văn Duyệt nên không thể có chuyện vua cho dựng ngôi đình tuyệt đẹp này dành cho ông.
Nhưng đây chắc chắn cũng không phải đình thờ Thành hoàng dân gian thuần túy, bởi vì các dấu ấn cung đình triều Nguyễn trên mặt tiền hiển hiện rất rõ nét. Những chi tiết hoàng gia Á Đông chỉ rõ đây là ngôi đình thờ nhân vật nào đó quan trọng đối với cộng đồng người Việt nơi đây.
Vài tài liệu khác cho rằng đình thờ Đốc binh Nguyễn Tấn Kiều, nhưng xét về quy mô và sự tinh xảo, nhân vật được tôn kính ở đây hẳn phải quan trọng với triều đình hơn một Đốc binh.
Hoặc chúng ta có thể suy đoán rằng đây chính là đình thờ Lê Văn Duyệt, nhưng khởi công từ thời Thiệu Trị (1807-1847), vị vua đã minh oan cho ông. Nhưng ngay cả giả thuyết này cũng không có gì chắc chắn bởi vì hiện nay, không còn dẫn chứng nào chỉ ra điều đó. Chỉ có vẻ đẹp phức tạp giữa vùng đất mênh mông này là rõ ràng nhất.
Một ngôi đình lạ, nhưng lạ đến mức không ai dám chắc mình hiểu hết về nó. Những mái vòm La Mã phủ đầy rễ bồ đề, những phù điêu cung đình lẩn khuất sau lớp rêu phong, tất cả đều là vết tích của một thời đại đầy mâu thuẫn.
Đình Gò Táo cách Sài Gòn không xa, nếu có dịp, bạn hãy ghé thăm nó trước khi rễ cây cổ thụ kịp che lấp tất cả. Hãy lắng nghe lớp bụi thời gian, những gốc rễ già nua, chữ “Thần” lặng lẽ bên trong... đang tiếp tục kể một câu chuyện thì thầm mà chính chúng ta cũng chưa thể hiểu trọn vẹn.
SuperCat
