Theo tài liệu còn giữ của Thư viện Báo chí thuộc thư viện Quốc gia, mẩu tin ngày 10 tháng 6 năm 1941 tường thuật lại việc một tên cướp ẩn nấp trong xóm Lao Động (Cité ouvriève Aristide Briand) đường Hai Mươi Thước bị bắt...
Vào năm 1937, dân số Sài Gòn, lúc này chưa bao gồm Chợ Lớn, là 160.000 người và 70% trong số đó sống trong lều tranh.
Để giải quyết vấn đề ở các khu ổ chuột, Pháp cho xây dựng một cư xá dành cho công nhân. Tháng 12 năm 1937, giai đoạn đầu của dự án này được khánh thành với 32 căn nhà nhỏ. Cư xá mang tên Cité Aristide Briand. Trong đó chữ "Cité" sau này được đọc thành "cư xá" còn Aristide Briand là tên chính trị gia Pháp từng đoạt giải Nobel hòa bình.
Đây là hình ảnh khai trương cư xá, hơi... vắng vẻ, chỉ có một người đàn ông duy nhất trong khung hình:
Người Pháp đã cố gắng xây dựng một kiến trúc đậm nét Á Đông ở cổng vào. Hai câu đối hai bên có nghĩa "An cư thôn linh ứng/Lạc nghiệp địa phương dân". Sau này, nhiều cư xá khác mọc lên, nhưng chiếc cổng này là duy nhất.
Chiếc cổng ấy bây giờ:
Cư xá Đô Thành
Sau này, cư xá Aristide Briand hoàn chỉnh với 125 căn nhà. Sau năm 1954 cư xá đổi tên sang "Đô Thành", mặc dù lúc này vẫn chưa ra dáng thành đô lắm:
Ngày nay, mất hẳn dấu vết của 125 căn nhà đầu tiên trên bãi lầy hoang vắng. Cư xá cũng không còn là xóm lao động nghèo với tên cướp bị bắt khi đang ngủ. Những gì còn lại với thời gian chỉ có thể là những cây cổ thụ to lớn:
Những hẻm nhỏ
Một khu dân cư lâu đời luôn mang vẻ đẹp của thời gian và sự nguyên bản. Mặc dù nhà cửa khó sang trọng như các biệt thự ở Phú Mỹ Hưng, nhưng các bố trí lại sống động, đa dạng hơn, phảng phất vẻ đẹp tự nhiên khó sao chép.
Mặc dù không phải những gì sót lại của cư xá Aristide Briand. Nhưng cũng không phải khu Sa La vừa xây dựng. Để tạo ra vẻ đẹp bình thường quyến rũ này, cần rất nhiều thời gian.
Ngay cả khi ngước lên trên, mọi thứ vẫn sống động rõ nét:
Những dấu ấn
Trong một tiểu khu lâu đời, bạn sẽ bắt gặp rất nhiều ngóc ngách, chậu cây, tiểu cảnh... Tất cả đều cho thấy có gì đó đang diễn ra, sở thích của người làm ra chúng, cá tính, tình cảm, những câu chuyện...
Để những giàn dây leo này phủ kín bức tường, phải mất nhiều năm, ngay cả bóng cây mát rượi trước nhà cũng vậy. Mọi người thật biết cách làm cho mọi thứ diễn ra hằng ngày thêm sắc màu sống động...
Sống trong cư xá
Mặc dù được bao bọc bởi nhiều con đường sầm uất xung quanh, nhưng bên trong cư xá, sự êm đềm nhẹ nhàng diễn ra ở bất kỳ đâu. Cuộc sống ở đây rất khác. Bạn có thể ngồi ăn bánh mì trên chiếc quầy bar giản dị này chỉ với 12k cho buổi sáng. Giá này giống như từ thời cư xá Aristide Briand, dù chiếc bar khá xinh đấy:
Bác sửa xe trong cư xá cũng khác, dường như bác bước ra từ một bài hát nào:
Rất nhiều quán ăn gia đình xung quanh đây bạn có thể tự mình khám phá. Nhưng cà phê mới là điều đặc biệt. Ai cũng có được góc nhỏ lý tưởng của riêng mình.
Những ngày bình thường, có thể bạn sống cuộc sống văn phòng, chứng khoán, online... Nhưng trong một ngày cuối tuần rảnh rỗi, hãy thử đời sống cư xá gần 90 năm tuổi của Sài Gòn.
Không có gì khó, chỉ việc chọn bất cứ hẻm khuất nào bạn thích, ngồi bên lề đường, và chill...
Bài viết có sử dụng tư liệu của:
Open Edition Journals - Portail du Corpus Visuel - Thư viện Quốc gia Việt Nam - Luận án của tiến sỹ Nguyễn Cẩm Dương Ly về Quy hoạch không gian và quy hoạch đô thị.
